Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης



Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πρωτολειτούργησε το 1934-35 με πρώτο Επόπτη του Σχολείου τον μεγάλο Έλληνα παιδαγωγό Αλέξανδρο Δελμούζο και Διευθυντή του τον επίσης σπουδαίο Έλληνα επιστήμονα Βασίλειο Τατάκη. Από τότε πέρασαν και άφησαν ανεξίτηλο το πέρασμά τους μεγάλοι δάσκαλοι και πνευματικοί άνθρωποι. Ο Γιώργος Θέμελης, ο Ιωάννης Ξηροτύρης, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, ο Σαράντος Παυλέας, ο Κωνσταντίνος Μπότσογλου, ο Νίκος Παραλής είναι μόνο μερικές περιπτώσεις σημαντικών πνευματικών ανθρώπων.
Το Πειραματικό Σχολείο είχε την τύχη να στεγαστεί σε οίκημα που σχεδιάστηκε με τη φροντίδα και την αισθητική του μεγάλου αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, οίκημα που ακόμη και σήμερα αποτελεί κόσμημα για την Πόλη μας.
Σήμερα το Πειραματικό Σχολείο, όντας πλέον και Πρότυπο, αναζητεί έναν νέο δρόμο που αποτελεί όμως συνέχεια της σπουδαίας του παράδοσης.

Χαρακτηριστικά της ποίησης του Καβάφη


Το παρακάτω υλικό δόθηκε στους μαθητές.

K. Π. KABAΦHΣ (1863-1933). Xαρακτηριστικά της ποίησής του
Σκίτσο του Κ. Π. Καβάφη

-O Kαβάφης είναι ένας μοναδικά πρωτότυπος ποιητής. Aποτελεί ξεχωριστή ιδιότυπη περίπτωση της νεοελληνικής ποίησης. Η ποιητική του έκφραση που είναι πιο κοντά στη σύγχρονη αντίληψη της ποιητικής έκφρασης. Eκφράζει μία τελείως διαφορετική  ποιητική ατμόσφαιρα,  ένα διαφορετικό ποιητικό κλίμα, τελείως ξένο προς εκείνο που ανθεί στην Aθήνα την ίδια εποχή, ξένο από το κλίμα του δημοτικισμού και την ποιητική ατμόσφαιρα του K. Παλαμά.
-Ήταν Φαναριώτης Kωνσταντινουπολίτης στην καταγωγή. Γεννήθηκε και έζησε στην Aλεξάνδρεια της Aιγύπτου. Eκφράζει το πνεύμα του κοσμοπολιτισμού και του οικουμενισμού της ελληνικής Διασποράς. Aπό την άλλη πλευρά όμως, εκφράζει και το προσωπικό του δράμα, τα πάθη του, τη μοναξιά και την απομόνωση από τον έξω κόσμο.
-H ποίησή του είναι μνήμη τόσο ιστορική όσο και των προσωπικών του βιωμάτων. Τα ποιήματά του, ανάλογα με το θεματικό πεδίο ή θεματική «περιοχή» τους, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: -διδακτικά ή φιλοσοφικά - ιστορικά  και αισθησιακά-ερωτικά ποιήματα. Η διάκριση αυτή δεν είναι απόλυτη. Πολλά από τα ποιήματά του αγγίζουν τα δύο ή και τα τρία αυτά πεδία. Για αυτό, ο Σεφέρης μιλάει για «ενιαίο» Καβάφη.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Καβάφη
- Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η ιδιότυπη γλώσσα του Kαβάφη. Πρόκειται για λόγια γλώσσα με τύπους της δημοτικής αλλά και των αρχαίων ελληνικών (μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής). Μερικές φορές έχει και ιδιωματικούς τύπους της Κωνσταντινούπολης. Η καβαφική γλώσσα αναγνωρίζεται εύκολα.
-Από άποψη μορφής τα ποιήματά του είναι μοντέρνα/νεωτερικά. Συνήθως, δεν έχουν ομοιοκαταληξία, οι στροφές μπορεί να μην έχουν ίσο αριθμό στίχων και οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι.. Το μέτρο είναι συνήθως ιαμβικό. Μερικές φορές απουσιάζει η στίξη. Άλλες όμως φορές η στίξη παίζει σημαντικό ρόλο (πχ. ειρωνεία, σκηνοθετικές οδηγίες απαγγελίας, όπως χαμήλωμα φωνής όταν έχουμε παρένθεση).
-Ο ποιητικός του λόγος είναι απλός, λιτός, πυκνός, επιγραμματικός, αντιρητορικός, πεζολογικός, συνήθως χωρίς διακοσμητικά επίθετα και λυρικές εκφράσεις, χωρίς πλούσια εκφραστικά μέσα.
-H αφήγηση και οι περιγραφές του είναι ρεαλιστικές. Ο λόγος του χαρακτηρίζεται από ακριβολογία.
-Στο έργο του Καβάφη, ο μύθος και η ιστορία συναντούν την ποίηση, μετουσιώνονται σε ποίηση. Η συμβολική χρήση των αρχαίων μύθων και ιστορικών προσώπων είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου του. Σε πολλά ποιήματα αντλεί τα θέματά του από την ιστορία. H αγαπημένη του ιστορική περίοδος είναι κυρίως η Eλληνιστική (Aλεξανδρινή και Mεταλεξανδρινή) Περίοδος και η Περίοδος της Ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ανατολή (Πτολεμαίοι, Σέλευκοι, Kαίσαρ, Aντώνιος), οι τελευταίοι αιώνες του αρχαίου κόσμου. Εμπνέεται επίσης, αλλά πολύ λιγότερο, από την ελληνική μυθολογία, την κλασική αρχαιότητα και το Bυζάντιο. Tον γοητεύει κυρίως η παρακμή, η αποτυχία, η  ήττα του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
-Φαινομενικά ο λόγος του είναι ψυχρός. H συγκίνηση, το συναίσθημα, ο λυρισμός υπολανθάνουν, καλύπτονται έντεχνα πίσω από μύθους και σύμβολα.
-Yπολανθάνει επίσης λεπτή ειρωνεία και σαρκασμός που γίνεται  κάποιες φορές αυτοσαρκασμός.  
-Aπουσιάζει σχεδόν τελείως η περιγραφή της φύσης.
-Ο δραματικός μονόλογος (το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται στο “εσύ”) και ο διάλογος είναι από τους κύριους αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί.  Τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από θεατρικότητα. Στο έργο του δρουν πρόσωπα/ προσωπεία, όπως στο αρχαίο δράμα, πίσω από τα οποία κρύβεται ο ποιητής. Yποδύεται ρόλους.

Ο Καβάφης στα 1901 ή 1903.

Ο Καβάφης σε μεγάλη ηλικία.

Προσεγγίστηκαν στην τάξη από τους μαθητές τα ποιήματα του σχολικού εγχειριδίου Ιθάκη, Περιμένοντας τους Βαρβάρους και Απολείπειν ο θεός Αντώνιον.

Δόθηκαν επίσης τα παρακάτω ποιήματα του Κ. Καβάφη.

Κ. Καβάφη, Τείχη

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Κ. Καβάφη, Φωνές

Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες
εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι
για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.

Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε·
κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν
ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας —
σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.

Κ. Καβάφη, Μέρες του 1903

Δεν τα ηύρα πια ξανά — τα τόσο γρήγορα χαμένα ....
τα ποιητικά τα μάτια, το χλωμό
το πρόσωπο .... στο νύχτωμα του δρόμου ....

Δεν τα ηύρα πια — τ’ αποκτηθέντα κατά τύχην όλως,
που έτσι εύκολα παραίτησα·
και που κατόπι με αγωνίαν ήθελα.
Τα ποιητικά τα μάτια, το χλωμό το πρόσωπο,
τα χείλη εκείνα δεν τα ηύρα πια.


Κ. Π. Καβάφης


Ατομική Εργασία
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Σπουδαστηρίου του Νέου Ελληνισμού http://www.snhell.gr/anthology/writer.asp?id=60 και βρείτε τα ποιήματα του Καβάφη Τρώες, Θερμοπύλες, Μονοτονία. Εάν δεν έχετε πρόσβαση στο Διαδίκτυο, επισκεφθείτε τη βιβλιοθήκη του Σχολείου μας και φωτοτυπείστε τα.
Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα: α) Σε ποια από τα τρία ποιήματα ο Καβάφης χρησιμοποιεί σύμβολα; β) Ποια είναι τα σύμβολα;
γ) Να προσπαθήσετε να εξηγήσετε-ερμηνεύσετε τι συμβολίζουν.

Σε συνανάγνωση με την Ιθάκη προτείνουμε το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη Πάνω σ’ έναν ξένο στίχο. Στο ποίημα αυτό, όπως και στην Ιθάκη, χρησιμοποιείται συμβολικά ο μύθος του Οδυσσέα. Λειτουργεί συμβολικά το πρόσωπο του Οδυσσέα. Η Ιθάκη δεν αναφέρεται. Αναφέρεται όμως η Τροία.

 Γιώργος Σεφέρης, Πάνω σ'έναν ξένο στίχο[1]

Στν λλη, Χριστούγεννα 1931.

Ετυχισμένος πο κανε τ ταξίδι το δυσσέα.
Ετυχισμένος ν στ ξεκίνημα, νιωθε γερ τν ρματωσι
μις γάπης, πλωμένη μέσα στ κορμί του, σν τς
φλέβες που βουίζει τ αμα.

Μις γάπης μ κατέλυτο ρυθμό, κατανίκητης σν τ
μουσικ κα παντοτινς
γιατί γεννήθηκε ταν γεννηθήκαμε κα σν πεθαίνουμε,
ν πεθαίνει, δν τ ξέρουμε οτε μες οτε λλος κανείς.

Παρακαλ τ θε ν μ συντρέξει ν π, σ μι στιγμ
μεγάλης εδαιμονίας, ποι εναι ατ γάπη•
κάθομαι κάποτε τριγυρισμένος π τν ξενιτιά, κι κούω
τ μακριν βούισμά της, σν τν χ τς θάλασσας
πο σμιξε μ τ νεξήγητο δρολάπι.

Κα παρουσιάζεται μπροστά μου, πάλι κα πάλι, τ φάντασμα
το δυσσέα, μ μάτια κοκκινισμένα πό του
κυμάτου τν ρμύρα
κι π τ μεστωμένο πόθο ν ξαναδε τν καπν πο βγαίνει
π τ ζεστασι το σπιτιο του κα τ σκυλί του
πο γέρασε προσμένοντας στ θύρα.

Στέκεται μεγάλος, ψιθυρίζοντας νάμεσα στ' σπρισμένα
του γένια, λόγια της γλώσσας μας, πως τ μιλοσαν
πρν τρες χιλιάδες χρόνια.
πλώνει μι παλάμη ροζιασμένη π τ σκοινι κα τ
δοιάκι, μ δέρμα δουλεμένο π τ ξεροβόρι π τν
κάψα κι π τ χιόνια.

Θ 'λεγες πς θέλει ν διώξει τν περάνθρωπο Κύκλωπα
πο βλέπει μ' να μάτι, τς Σειρνες πο σν τς κούσεις
ξεχνς, τ Σκύλλα κα τ Χάρυβδη π' νάμεσό μας•
τόσα περίπλοκα τέρατα, πο δέ μας φήνουν ν στοχαστομε
πς ταν κι ατς νας νθρωπος πο πάλεψε
μέσα στν κόσμο, μ τν ψυχ κα μ τ σμα.

Εναι μεγάλος δυσσέας• κενος πο επε ν γίνει τ ξύλινο λογο
κα o χαιο κερδίσανε τν Τροία.
Φαντάζομαι πς ρχεται ν μ' ρμηνέψει πς ν φτιάξω κι γ
να ξύλινο λογο γι ν κερδίσω τ δική μου Τροία.

Γιατί μιλ ταπειν κα μ γαλήνη, χωρς προσπάθεια,
λς μ γνωρίζει σν πατέρας
ετε σν κάτι γέρους θαλασσινούς, πο κουμπισμένοι στ
δίχτυα τους, τν ρα πο χειμώνιαζε κα θύμωνε γέρας,
μο λέγανε, στ παιδικά μου χρόνια, τ τραγούδι το ρωτόκριτου,
μ τ δάκρυα στ μάτια•
τότες πο τρόμαζα μέσα στν πνο μου κούγοντας
τν ντίδικη μορα τς ρετς ν κατεβαίνει τ μαρμαρένια σκαλοπάτια.



[1] Εννοεί το στίχο του Γάλλου ποιητή du Bellay “Heureux qui comme Ulysse a fait un beau voyage”.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου