Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης



Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πρωτολειτούργησε το 1934-35 με πρώτο Επόπτη του Σχολείου τον μεγάλο Έλληνα παιδαγωγό Αλέξανδρο Δελμούζο και Διευθυντή του τον επίσης σπουδαίο Έλληνα επιστήμονα Βασίλειο Τατάκη. Από τότε πέρασαν και άφησαν ανεξίτηλο το πέρασμά τους μεγάλοι δάσκαλοι και πνευματικοί άνθρωποι. Ο Γιώργος Θέμελης, ο Ιωάννης Ξηροτύρης, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, ο Σαράντος Παυλέας, ο Κωνσταντίνος Μπότσογλου, ο Νίκος Παραλής είναι μόνο μερικές περιπτώσεις σημαντικών πνευματικών ανθρώπων.
Το Πειραματικό Σχολείο είχε την τύχη να στεγαστεί σε οίκημα που σχεδιάστηκε με τη φροντίδα και την αισθητική του μεγάλου αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, οίκημα που ακόμη και σήμερα αποτελεί κόσμημα για την Πόλη μας.
Σήμερα το Πειραματικό Σχολείο, όντας πλέον και Πρότυπο, αναζητεί έναν νέο δρόμο που αποτελεί όμως συνέχεια της σπουδαίας του παράδοσης.

Κυριακή 21 Ιουλίου 2013

Το κτίριο του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ένα υπόδειγμα αρχιτεκτονικής του Δημητρίου Πηκιώνη

 Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: ένα σχολικό κτίριο-έργο τέχνης και ιστορικό δείγμα της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής

   Το οικοδομικό συγκρότημα όπου στεγάζεται σήμερα το Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΠΠΣΠΘ), το οποίο, διατηρώντας ακόμα την ιστορική του δομή, είναι ενιαία σχολική μονάδα που συμπεριλαμβάνει Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Γενικό Λύκειο, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του κινήματος της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής γνωστού με την ονομασία "επιστροφή στις ρίζες" και μοναδικό δείγμα (μαζί με την παλιά πολυκατοικία της οδού Χέυδεν) αυτής της αρχιτεκτονικής τάσης στη Θεσσαλονίκη.
   Το αρχικό κτίριο του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπως ήταν το όνομα του ιστορικού Σχολείου που λειτούργησε για πρώτη φορά το σχολ. έτος 1934-1935, σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Δημήτριο Πηκιώνη και θεωρείται, εκτός από αντιπροσωπευτικό δείγμα του αρχιτεκτονικού κινήματος "επιστροφή στις ρίζες", υπόδειγμα για την ιστορία της σχολικής αρχιτεκτονικής της Ελλάδας.
   Βέβαια, με την πάροδο των χρόνων το οικοδομικό συγκρότημα του σημερινού ΠΠΣΠΘ, το οποίο βρίσκεται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης (κοντά στην Καμάρα και τη Ροτόντα, δίπλα στην ιστορική εκκλησία της Αχεροποίητου, πολύ κοντά στις επίσης ιστορικές εκκλησίες της Αγ. Σοφίας και του Αγ. Δημητρίου, δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής Αγοράς και ακριβώς κάτω από την παλιά Άνω Πόλη), δέχτηκε οικοδομικές επεκτάσεις, χωρίς όμως να χάσει την αρχική όψη των σχεδίων του Πηκιώνη. Σήμερα, ασφυκτικά περίκλειστο από αστικές πολυκατοικίες που οικοδομήθηκαν στη θέση παλιών νεοκλασικών και μακεδονικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σπιτιών , αποτελεί ένα από τα διατηρητέα αρχιτεκτονικά μνημεία του ιστορικού κέντρου της πόλης και από τα ελάχιστα που συνεχίζουν να διατηρούν την πρώτη λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν και οικοδομήθηκαν. Δηλαδή σχεδιάστηκε για σχολείο, λειτούργησε ως σχολείο και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως σχολείο. 

Το οικοδομικό συγκρότημα του ΠΠΣΠΘ σήμερα. Πανοραμική φωτογραφία των δύο εσωτερικών αυλών. Διακρίνονται τα δύο επίπεδα. 


Το οικοδομικό συγκρότημα του ΠΠΣΠΘ σήμερα. Φωτογραφία από την κάτω αυλή. Οι αίθουσες αριστερά της Κάτω Αυλής ανήκουν στο Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό. Η Κάτω Αυλή είναι ο χώρος της πρωινής συγκέντρωσης όλων των μαθητών και διδασκόντων του ενιαίου Σχολείου, δηλαδή του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου. Εδώ αυλίζονται στα διαλείμματα οι μαθητές του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού. Στο βάθος της Κάτω Αυλής είναι το Κλειστό Γυμναστήριο του Σχολείου.

Το οικοδομικό συγκρότημα του ΠΠΣΠΘ σήμερα. Όψη του πρώτου και δεύτερου ορόφου του κτιρίου του Άνω επιπέδου. 

Το οικοδομικό συγκρότημα του ΠΠΣΠΘ σήμερα. Τα παράθυρα του Γραφείου του Συλλόγου Διδασκόντων του Γυμνασίου και Λυκείου του Σχολείου.

Το οικοδομικό συγκρότημα του ΠΠΣΠΘ σήμερα. Η Κάτω Αυλή του Σχολείου.
Το οικοδομικό συγκρότημα του ΠΠΣΠΘ.  Επιζωγραφισμένο έργο της Έλλης Χρυσίδου.

   Το οικοδομικό συγκρότημα του σημερινού Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σχεδιάστηκε από τον σημαντικό αρχιτέκτονα Δημήτριο Πηκιώνη στα μέσα της δεκαετίας του 1930 και συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο γνωστά αρχιτεκτονικά του έργα. Υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, έργο του αρχιτεκτονικού κινήματος "επιστροφή στις ρίζες", που εξέφραζε τη Γενιά του 1930 στην νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική.  Το Κίνημα "επιστροφή στις ρίζες" συνδύαζε από τη μία πλευρά τον ελληνοκεντρισμό και από την άλλη επιρροές από στοιχεία και τάσεις του μοντερνισμού της Δύσης. Δηλαδή, οι αρχιτέκτονες του κινήματος αυτού, όπως ο Δημήτριος Πηκιώνης, αναζητούσαν τον επαναπροσδιορισμό της ελληνικότητας της τέχνης χωρίς όμως να απορρίπτουν τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Έτσι, για τα αρχιτεκτονικά τους σχέδια εμπνέονταν από τη μελέτη της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιούσαν γόνιμα και στοιχεία του δυτικού μοντερνισμού.
  Στην προκειμένη περίπτωση τα σχέδια του Πηκιώνη για το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αφομοίωσαν και προσάρμοσαν δημιουργικά στοιχεία της παραδοσιακής μακεδονικής αρχιτεκτονικής στις αρχές του μοντέρνου. Τα στοιχεία της  τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που είναι εμφανή στο οικοδόμημα είναι  τα λεγόμενα σαχνισί, τα οποία υπήρχαν σε πολλά σπίτια της ευρύτερης γειτονιάς του σχολείου και κυριαρχούσαν στα κτίρια μακεδονικής αρχιτεκτονικής της Άνω πόλης της Θεσσαλονίκης. Τα σαχνισί, τα οποία είναι η ορολογία για τις προεξοχές πέρα από τα όρια της τοιχοποιίας του ισογείου που στηρίζονται σε ξύλινα δοκάρια, παρατηρούνται σε παραδοσιακά κτίρια της Μακεδονίας, αλλά και γενικά της Βαλκανικής και της Μ. Ασίας επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα αρχιτεκτονικά όμως αυτά στοιχεία συναντώνται και στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική όπου έχει επικρατήσει ο όρος "έρκερ". 

Ο Δημήτριος Πηκιώνης (1877-1968). Ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Μπορεί να θεωρηθεί ως εκφραστής της Γενιάς του 30 στην αρχιτεκτονική. Όταν ο Πηκιώνης σχεδίασε το κτίριο του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήταν ήδη γνωστός αρχιτεκτόνας και καθηγητής του Μετσόβειου Πολυτεχνείου της Αθήνας.  Ο Δημήτριος Πηκιώνης υπήρξε σημαντική προσωπικότητα των Γραμμάτων και Τεχνών της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Εκτός από σημαντικό αρχιτεκτονικό έργο, έγραψε και μεγάλο αριθμό θεωρητικών κειμένων. 

  Ο Πηκιώνης γεννήθηκε το 1887 στον Πειραιά. Το 1908 έλαβε το δίπλωμα του Πολιτικού Μηχανικού από το ΕΜΠ, ενώ υπήρξε και μαθητής του γνωστού ζωγράφου της Γενιάς του 30 Κ. Παρθένη,  Συνέχισε τις σπουδές του αρχικά στο Μόναχο και  έπειτα στο Παρίσι, όπου μελέτησε σχέδιο και ζωγραφική στην Académie de la grande Chaumiére. Παράλληλα γράφεται στο εργαστήριο του αρχιτέκτονα G. Chifflot και παρακολουθεί το μάθημα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων στην École des Beaux Arts. Το 1912 επέστρεψε στην Ελλάδα όπου άρχισε τις πρώτες μελέτες για την αρχιτεκτονική της νεοελληνικής παράδοσης. Το 1925 ονομάστηκε έκτακτος Καθηγητής του Ε.Μ.Π. στην έδρα της Διακοσμητικής και το 1930 μονιμοποιήθηκε στην ίδια Έδρα.  Το 1966 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Πέθανε το 1968.

Ο αρχιτέκτονας Δημήτριος Πηκιώνης με το καβαλέτο του. Φωτογραφία από Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.  Η οικία Καραμάνου στην Αθήνα 1925, το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια 1931-32, το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης 1933-37, το Ξενία των Δελφών 1951-55, η οικία Ποταμιάνου στη Φιλοθέη 1953-55, η διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη και το λόφο του Φιλοπάππου 1954-57 και η Παιδική Χαρά Φιλοθέης 1961-65 συμπεριλαμβάνονται ανάμεσα στα πιο γνωστά και σημαντικά αρχιτεκτονικά του έργα. 

Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935. Διακρίνονται τα δύο επίπεδα με τις δύο αυλές του Σχολείου. Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.


Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935.  Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.

Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935.  Εξωτερική όψη του Σχολείου. Τα στοιχεία της μακεδονικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με τα σαχνισί είναι εμφανή. Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.

Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935.  Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.

Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935.  Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.

Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935.  Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.

    "To οικουμενικό πνεύμα πρέπει να συντεθεί με το πνεύμα της εθνότητας", έχει γράψει ο Δημήτριος Πηκιώνης. Και ακριβώς αυτή την άποψη εξέφραζε το αρχιτεκτονικό κίνημα "επιστροφή στις ρίζες", δείγμα του οποίου αποτελεί το οικοδόμημα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η παραδοσιακή τοπική αρχιτεκτονική συνδυάστηκε αρμονικά με στοιχεία του μοντερνισμού. Την ίδια άποψη για το περιεχόμενο και την ουσία της εκπαίδευσης ενστερνιζόταν και ο ιδρυτής του Σχολείου, ο μεγάλος παιδαγωγός και εκπρόσωπος του Δημοτικισμού Αλέξανδρος Δελμούζος.

Σχέδιο του Δημητρίου Πηκιώνη για το ΠΠΣΠΘ. 1935.  Αρχεία νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη-Aθήνα.

Βλ. Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Μουσείου Μπενάκη στο

Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 1934-2009. 75 χρόνια Πειραματικό. Ο χρόνος επισκέπτεται αναλλοίωτος, Φωτογραφικό λεύκωμα, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 29-49.

Β. Κολώνας, Θεσσαλονίκη 1912-2012. H αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας, εκδ. University Press, Θεσσαλονίκη 2012, σ. 103-104, 110-113.

Σημερινές φωτογραφίες του ΠΠΣΠΘ (Αγγελοπούλου Άννα).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου