Παναγιώτης Λανταβός, Χωρίς τίτλο

  Ένα τρυφερό κειμενάκι μου έστειλε χθες με email ο μαθητής μου Παναγιώτης. Με συγκίνησε τόσο πολύ, όταν το διάβασα, που αποφάσισα αμέσως να το αναρτήσω... 
Ο Παναγιώτης Λανταβός είναι μαθητής του Α2 Λυκείου. Όλα τα παιδιά του Α2, κορίτσια και αγόρια, είναι υπέροχα...και θα σας παρουσιάσω και άλλα κείμενα από τους μαθητές αυτού του τμήματος.

Χωρίς Τίτλο

Μπορούσε να δει τα χρώματα στα πρόσωπα των ανθρώπων. 
Το μοβ είναι η μελαγχολία , η ώχρα η παραίτηση˙  το άσπρο είναι η αρχή και το μαύρο το τέλος. Και το πορτοκαλί, αυτό το απαλό πορτοκαλί της ανατολής είναι η αληθινή χαρά. Πόσο καιρό είχε να δει πορτοκαλί. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια χρόνο να δουν την ανατολή, δεν ξέρουν αυτό το χρώμα.

Αλλά και αυτή είχε πολύ καιρό να δει πορτοκαλί στο πρόσωπο της˙ γιʾαυτην η ζωή ήταν ένας ενδιάμεσος σταθμός, προχωρούσε σιωπηλά παρατηρώντας τους ανθρώπους να έρχονται και να φεύγουν. Περιμένοντας τον χρόνο να μετατρέψει το σώμα της σε σκόνη.

Παναγιώτης Λανταβός Στρατηγάκης   

Winslow Homer, Η ονειροπόλος. 1872. Ιδιωτική Συλλογή.

Κείμενα μαθητών: Ιστορίες για ολοκληρωτικά καθεστώτα

Με αφορμή το μονόπρακτο  Ο σπιούνος από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ (περιλαμβάνει 24 μονόπρακτα-σκηνές με επεισόδια από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας) που μελετήσαμε με το Γ1 Λυκείου στο μάθημα της Λογοτεχνίας Γενικής Παιδείας, ζήτησα από τις μαθήτριες και τους μαθητές μου να γράψουν στην τάξη μία σύντομη ιστορία πρωτοπρόσωπης αφήγησης με θέμα Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό-διδακτορικό καθεστώς.

   

Σας παρουσιάζω την ιστορία που επινόησε η μαθήτρια του Γ1 Λυκείου Ελευθερία Κυριακοπούλου. Ακούμε τη "φωνή" της ευαίσθητης και τρυφερής ηρωίδας, της Ελευθερίας, που ζει σε μια χώρα που στερείται ελευθερίας.

Μια ημέρα σ´ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.

   6.00 π.μ.: Ο γνωστός ήχος αντηχεί στο δωμάτιο. Σκοπός του; Να με ξυπνήσει. Απέτυχε. Άλλοτε ο ήχος θα με νανούριζε. Θα έβαζα το ξυπνητήρι να χτυπήσει μετά από δέκα λεπτά, έτσι ώστε να απολαύσω αυτό το χουχούλιασμα και να αισθανθώ τη γλύκα από το «κλέψιμο» του χρόνου. Τώρα έχω ξυπνήσει και κοιτώ τον απέναντι αδειανό τοίχο. Εκεί όπου κάποτε βρίσκονταν οι αφίσες, οι γραμμένοι στίχοι και τα πολύχρωμα φωσφορούχα αστέρια. Θυμάμαι πως το φεγγάρι, όταν έκλεινα το φως, φώτιζε το τοίχο και το μειδίαμά του στρεφόταν προς τον ήλιο απέναντί του...

6.18 π.μ.: Η ώρα να σηκωθείς στο αδειανό δωμάτιο. Αυτά τα τρία λεπτά καθυστέρησης μπορεί να σου προκαλέσουν μεγάλο πρόβλημα. Θα σηκωθείς. Όμως, αναρωτιέσαι. Το ξυπνητήρι έχει ένα λόγο να λειτουργεί. Εγώ, γιατί να σηκωθώ; Ποιος είναι ο σκοπός μου;

Edw. Burne Jones, Νύχτα. 1870. Ιδιωτική Συλλογή.

6.19 π.μ: Ελευθερία, αργείς. Ελευθερία; Πού πας μ᾽αυτό το όνομα; Πώς δεν εμφανίστηκε ακόμα στην πόρτα σου ένας κύριος με μαύρη στολή να σ´αναγκάσει ν´αλλάξεις όνομα; Θεώρησε, λοιπόν, τον εαυτό σου τυχερό και μη λυπάσαι που άδειασες το δωμάτιό σου, που το έκανε να μοιάζει με κελί, επειδή αυτοί έτσι ορίζουν. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που το  «Κράτος» ανέλαβε δράση. Η κυβέρνηση έπεσε, πολλοί αριστεροί «περιορίστηκαν», ενώ τα ακροδεξιά κόμματα έδωσαν τον «εθνικό» αέρα που έλειπε. Όταν το πρωτοακούσαμε, χαρήκαμε. Νομίσαμε ότι επιτέλους είχε βρεθεί το «σωσίβιο» που θα μας γλύτωνε από την αδικία, την αισχροκέρδεια, την αναξιοπρέπεια.  Μία ομάδα πολιτικών, στρατιωτικών, οικονομολόγων, επιχειρηματιών αλλά και πληροφορικών ανέλαβαν να μας βάλουν στο σωστό δρόμο που οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν είχαν κατορθώσει. Αν ο σωστός δρόμος θεωρείται η κατάπνιξη της ψυχαγωγίας, της διασκέδασης και των προσωπικών ενδιαφερόντων...Αν ο σωστός δρόμος είναι ένα πρόγραμμα που κάθε πολίτης οφείλει να ακολουθεί, αλλιώς θα «περιορισθεί».

... «Περιορισμός» και περιορισμός. «Kράτος» και κράτος. Και τώρα σίγουρα το κράτος μας έγινε «Kράτος». Κάθε ιδέα για δημοκρατία, ελευθερία, δικαιοσύνη έχει απανθρακωθεί μαζί με τα βιβλία που μιλούν για αυτές. Πλέον οι λέξεις έχουν αποκτήσει άλλο νόημα. Η δύναμη της γλώσσας χάθηκε μπροστά στο σθένος του φασισμού.

Το βραχιολάκι στο χέρι μου αρχίζει να χτυπά. Ο πληροφορικός μου έλεγχος μου υπενθυμίζει ότι χρονοτριβώ. Φορώ την άχρωμη στολή μου, τα μαλλιά μαζεμένα, η τσάντα έτοιμη και ξεκλειδώνω την πόρτα. Απάθεια; Σβελτάδα; Όλο και περισσότερο συνειδητοποιώ πως η ζωή περνά από μπροστά μου και εγώ απλά την κοιτώ. Πώς ξεκίνησα με όνειρα να γίνω ψυχολόγος, να βοηθώ τους ανθρώπους; Πώς τα όνειρά μου μετατράπηκαν σε εφιάλτες;

...H ουρά των φοιτητών στην είσοδο της πανεπιστημιακής αίθουσας είναι ήδη μεγάλη. Αυτά τα τρία καταραμένα λεπτά καθυστέρησης. Πάλι μπορεί να μείνω έξω και ήδη μετράω δύο ποινές. Στις πέντε η αποβολή από το Πανεπιστήμιο είναι δεδομένη. Λίγα μέτρα μπροστά μου, ένας συμφοιτητής μου πέφτει ακινητοποιημένος στο πάτωμα. Το βραχιολάκι του έριξε ρεύμα, επειδή τόλμησε να μιλήσει στο διάδρομο. Στους διαδρόμους πρέπει να επικρατεί «νεκρική» σιγή. Όντως, νεκρική σιγή.  Δύο «προστάτες» τον μεταφέρουν μακριά μας. Μία θέση πιο κοντά στο να μπω στην αίθουσα. Θέε μου, τι σκέφτομαι; Αυτός ο άνθρωπος μπορεί να τιμωρηθεί και εγώ σκέφτομαι το δικό μου όφελος.

...Τελικά κατάφερα να μπω. Το βραχιολάκι μου πρασίνισε μπροστά στο μηχάνημα ελέγχου. Είσαι επιτυχημένος αμνός! Συγχαρητήρια! Στην αίθουσα μας περιμένει ο ιδρωμένος καθηγητής. Νοσταλγώ τη ζεστή καλημέρα του παλιού μου καθηγητή. Άνθρωπος που γοήτευε με το λόγο του, ενέπνεε τους φοιτητές του. Όμως, «περιορίστηκε». Ένα φερέφωνο του καθεστώτος τον αντικατέστησε, για να μας διδάξει την καθοδηγούμενη ψυχολογία. Ο ιδρώτας που ρίχνει δεν είναι για να μας διδάξει, είναι για να μας ελέγχει και να μας ρουφιανεύει στο διοικητή του Πανεπιστημίου (Πρύτανης δεν υπάρχει πια).

Το μάθημα ξεκινά με το άκουσμα του εθνικού μας ύμνου. Να κάτι που θυμίζει τα παλιά. Οι στίχοι του Σολωμού παραμένουν ίδιοι. Τώρα όλο και περισσότερο νιώθω τη σημασία των στίχων του. Μόνο που το Κράτος ξεχνά την πραγματική τους σημασία. Νοιάζεται μόνο για την «καθαρή ελληνικότητα».

Τι να την κάνεις, όμως, μια τέτοια «ελληνικότητα» σε μια κοινωνία που αισθάνεσαι ότι έχεις χάσει την ψυχή σου, το σκοπό σου;

Eλευθερία Κυριακοπούλου

Κείμενα μαθητών: Ιστορίες για ολοκληρωτικά καθεστώτα

Με αφορμή το μονόπρακτο  Ο σπιούνος από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ (περιλαμβάνει 24 μονόπρακτα-σκηνές με επεισόδια από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας) που μελετήσαμε με το Γ1 Λυκείου στο μάθημα της Λογοτεχνίας Γενικής Παιδείας, ζήτησα από τις μαθήτριες και τους μαθητές μου να γράψουν στην τάξη μία σύντομη ιστορία πρωτοπρόσωπης αφήγησης με θέμα Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό-διδακτορικό καθεστώς.

   Σας παρουσιάζω την ιστορία που επινόησε ο μαθητής του Γ1 Λυκείου Μανώλης Γεωργιάδης. 

Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό καθεστώς

Ξυπνάω πάλι το πρωί μούσκεμα από τον ιδρώτα. Από τότε που η “Aυτού Μεγαλειότης» του ανέβηκε στην εξουσία, βλέπω στον ύπνο μου ότι με πιάσαν τα τσιράκιά του και κατέληξα με κομμένο το κεφάλι.

Σηκώνομαι και ρίχνω παγωμένο νερό στο πρόσωπό μου. Ντύνομαι και κατεβαίνω τις σκάλες για να πάρω πρωινό. Τα πόδια μου βαριά. Τα αισθάνομαι να ζυγίζουν δέκα κιλά το καθένα από τη χθεσινή διαδήλωση που τελικά κατέληξε σε αιματοχυσία. Οι γονείς μου λείπουν και παίρνω μόνος μου το πρωινό. Το μεροκάματο βγαίνει δύσκολα και με το φόβο που επικρατεί αναγκάζονται να φεύγουν πολύ νωρίς για τις δουλειές τους.

Φεύγω για το σχολείο, αφού πρώτα κλειδώσω την πόρτα και βάλω το συναγερμό. Νιώθω γύρω μου πολλά ζευγάρια μάτια να με παρατηρούν. Διατηρώ την ψυχραιμία μου και συνεχίζω να περπατώ κανονικά. Φτάνω στο σχολείο. Την ώρα της προσευχής ο διευθυντής, εκτός από την προσευχή, μας αναγκάζει να ψάλουμε έναν ύμνο που καταδεικνύει τα “άπειρα πλεονεκτήματα» του καθεστώτος. Οι ώρες στο σχολείο κυλάνε μαρτυρικά, αφού η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση χαρακτηρίζουν τα περισσότερα μαθήματα.

Στην επιστροφή νιώθω τα ίδια ζευγάρια μάτια να με παρατηρούν. Εγώ περπατώ και πάλι ψύχραιμος για να καταλήξω στο σπίτι. Ξεκλειδώνω και απενεργοποιώ το συναγερμό. Οι γονείς μου ακόμα λείπουν. Είναι αναγκασμένοι να δουλεύουν περισσότερο για να Τον ευχαριστήσουν, τον Τύραννο. Τρώω γρήγορα κάτι πρόχειρο και διαβάζω το ίδιο πρόχειρα τα μαθήματά μου.

Ύστερα από λίγο, ένας νέος κόσμος αρχίζει για μένα. Κλείνω τα πάντα. Παράθυρα, παντζούρια, πόρτες, για να μη με πιάσει κανένα μάτι. Ανοίγω ένα ξεχασμένο από τους γονείς μου βιβλίο στα πίσω ράφια της βιβλιοθήκης (τα περισσότερα βιβλία τα έχουν κρύψει, γιατί είναι απαγορευμένα). Λέγεται “Eλευθερία”. Ο συγγραφέας αναφέρεται σε μία κοπέλα με το όνομα “Ελευθερία», σε εμένα, όμως, το βιβλίο θυμίζει την ανάγκη. Εννοώ αυτήν την αρχέγονη ανάγκη που έχει κάθε άνθρωπος να αισθανθεί ελεύθερος, να εκφράσει ελεύθερα τις σκέψεις και τις επιθυμίες του.

Νύχτωσε! Ο φανταστικός κόσμος που έπλασα τελείωσε. Τώρα αρχίζει η πραγματική ζωή. Κλείνω το βιβλίο και κοιμάμαι. Ξέρω τι όνειρο θα δω.

Γεωργιάδης Μανώλης

G. F. Kersting, Ανάγνωση υπό το φως λάμπας. 1814. Museum Reinhart.

Wintertour. Ελβετία.

Κείμενα μαθητών: Ιστορίες για ολοκληρωτικά καθεστώτα

Με αφορμή το μονόπρακτο  Ο σπιούνος από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ (περιλαμβάνει 24 μονόπρακτα-σκηνές με επεισόδια από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας) που μελετήσαμε με το Γ1 Λυκείου στο μάθημα της Λογοτεχνίας Γενικής Παιδείας, ζήτησα από τις μαθήτριες και τους μαθητές μου να γράψουν στην τάξη μία σύντομη ιστορία πρωτοπρόσωπης αφήγησης με θέμα Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό-διδακτορικό καθεστώς.

   Σας παρουσιάζω την ιστορία που επινόησε η μαθήτρια του Γ1 Λυκείου Μαρία Βαχαρολίδου. Ακούμε τη "φωνή" ενός εκπαιδευτικού να περιγράφει μία ημέρα του υπό συνθήκες δικτατορικού καθεστώτος και να προσπαθεί να εξηγήσει με τη λογική το παράλογο.

Ignat Bednarik (1882-1963), Νεαρός άνδρας που διαβάζει.  

Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό καθεστώς

Άλλη μια πολύ δύσκολη μέρα φτάνει στο τέλος της. Κάθε μέρα τα πράγματα γίνονται όλο και χειρότερα. Σήμερα συνέλαβαν τρία άτομα απ´τη γειτονιά μας για “απαράδεκτη συμπεριφορά ενάντια στην ευημερία και την τάξη του κράτους”. O ένας από αυτούς, φίλος και συνάδελφός μου έκανε την εγκληματική πράξη να έχει στην κατοχή του και να διαβάζει βιβλία, “αντικαθεστωτικά”, λένε.

Κι έτσι ξαφνικά, σήμερα το πρωί είδα από το παράθυρό μου δύο αστυνομικούς να χτυπάνε δυνατά την πόρτα του σπιτιού του και να τον βγάζουν μετά από λίγο έξω, τραβώντας τον βίαια απ´τα μπράτσα. Θυμάμαι καθαρά την όψη του προσώπου του, καθώς κοίταξε στιγμιαία προς το παράθυρό μου. Ήταν χλωμός κι είχε ένα βλέμμα ιδιαίτερο…Περίμενα να δω ένα βλέμμα απελπισμένο, που να ζητάει βοήθεια. Ωστόσο, το βλέμμα αυτό είχε μια σιγουριά, μια δύναμη, που δεν μπορούσα να καταλάβω από πού προερχόταν.

Έτσι, σαστισμένος καθώς ήμουν, ξεκίνησα για να πάω στη δουλειά. Έφθασα, λοιπόν, στο σχολείο κι όταν μπήκα στο γραφείο των καθηγητών, βρήκα όλους μου τους συναδέλφους σε τρομερή αναστάτωση. Δεν ήταν μόνο οι γείτονές μου που είχαν συλληφθεί. Είχαν γίνει δεκάδες συλλήψεις σήμερα το πρωί. Άλλοι διάβαζαν αντικαθεστωτικά βιβλία, άλλοι μοίραζαν προκηρύξεις, άλλοι διέδιδαν ανατρεπτικές ιδέες, άλλοι συμμετείχαν σε κρυφές οργανώσεις και γενικότερα όλοι σκέφτονταν και δρούσαν με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που “έπρεπε”.

Το κουδούνι χτύπησε για μάθημα και κάποιος έπρεπε να αντικαταστήσει τον Πέτρο. Κι αυτός ο κάποιος ήμουν εγώ. Όταν μπήκα στην τάξη, τα παιδιά με κοίταξαν σαστισμένα και μετά από λίγο…είχαν καταλάβει κι αυτά. Το μάθημα κύλησε ομαλά, αλλά ήταν αρκετά αμήχανο κι οι ώρες περνούσαν αργά και βασανιστικά. Όλοι ήταν σιωπηλοί και προβληματισμένοι, καθηγητές και μαθητές.

Τελικά, οι ώρες πέρασαν και γύρισα σπίτι μου. Τσίμπησα κάτι και στη συνέχεια κάθισα στο γραφείο μου να ετοιμάσω μια εργασία που ήθελα να δώσω στα παιδιά. Όμως, το μυαλό μου ήταν πολύ φορτωμένο, όλα βρίσκονταν σε σύγχυση και δεν μπορούσα να σκεφθώ καθόλου καθαρά. Άφησα, λοιπόν, όλα μου τα χαρτιά και πήγα να ξαπλώσω λιγάκι για να ηρεμήσω, αλλά ύπνος δεν μ᾽έπιανε.

Κάθομαι, λοιπόν, με τις ώρες, κοιτάω το ταβάνι και σκέφτομαι…προσπαθώ να καταλάβω…Αλλά τίποτα δε φαίνεται πλέον λογικό…

Μαρία Βαχαρολίδου

Για το έργο του Ρουμάνου ζωγράφου Ignat Bednarik, 

βλ.  http://en.wikipedia.org/wiki/Ignat_Bednarik
       http://www.bednarik.non-profit.nl/

Kείμενα μαθητών: ιστορίες για ολοκληρωτικά καθεστώτα

   Με αφορμή το μονόπρακτο  Ο σπιούνος από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ (περιλαμβάνει 24 μονόπρακτα-σκηνές με επεισόδια από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας) που μελετήσαμε με το Γ1 Λυκείου στο μάθημα της Λογοτεχνίας Γενικής Παιδείας, ζήτησα από τις μαθήτριες και τους μαθητές μου να γράψουν στην τάξη μία σύντομη ιστορία πρωτοπρόσωπης αφήγησης με θέμα Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό-διδακτορικό καθεστώς.
   Σας παρουσιάζω την ιστορία που επινόησε ο μαθητής του Γ1 Λυκείου Γρηγόρης Καλαϊτζής. Ακούμε τη "φωνή" ενός καλλιτέχνη, ενός ζωγράφου να μιλά με ελλειπτικό και υπαινικτικό λόγο για τη ζωή του υπό τις συνθήκες ενός ανελεύθερου ολοκληρωτικού καθεστώτος.

... σ᾽ένα ολοκληρωτικό καθεστώς...

Δυο χρόνια έχουν περάσει, δυο χρόνια ίδιας ελεύθερης ρουτίνας. Ξυπνάω, παίρνω το πρωινό μου και το σύνηθες τηλεφώνημα πάντα στην ώρα του. Δώδεκα μεσημβρινή…και αυτοί απαιτούν να γεμίσουν οι καμβάδες με τα ιδανικά τους πρότυπα. Όλες τους οι αμαρτίες φιλτράρονται μέσα από την πανδαισία των χρωμάτων που η φύση έχει δημιουργήσει για τους πιο αθώους σκοπούς. Βέβαια, αυτοί δε συμφωνούν. Πώς να αποθεώσεις την ομορφιά ενός τριαντάφυλλου; Πώς να αποθεώσεις την ομορφιά του ανθρώπινου σώματος;

Έχω βρεθεί σε σαλόνια πολιτικών και στρατιωτικών προσώπων. Τα μόνα χρώματα που μου χρειάζονται, άσπρο και μαύρο. Η μισαλλοδοξία με πνίγει. Δεν υπάρχει μέρα που να μη σκέφτομαι το μίσος.

Δυο χρόνια έχουν περάσει. Σκέφτομαι τι έχω χάσει. Ο εαυτός μου διχασμένος, αλλά πλέον κενός. Οικογένεια! Ποιος ο σκοπός ενός ανθρώπου; Δημιουργία! Ποιος ο σκοπός ενός καλλιτέχνη; Ο δικός μου, κανένας.

Σήμερα είναι η μέρα. Δεν έχω να χάσω τίποτα. Το μόνο που θέλω είναι η λύτρωσή μου. Η καθημερινότητά μου δεν είναι ίδια σήμερα. Καλεσμένος στη βάση του καθεστώτος, δε χρειάζομαι ούτε σωληνάρια, ούτε καμβάδες. Το μόνο χρώμα, ο λόγος που ζω.

Γρηγόρης Καλαϊτζής

J. Pollock, Η φλόγα. 1934-1936. Museum of Modern Art (MOMA N. York)

http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=79680

Κείμενα μαθητών: Ιστορίες για ολοκληρωτικά καθεστώτα

    Με αφορμή το μονόπρακτο  Ο σπιούνος από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ (περιλαμβάνει 24 μονόπρακτα-σκηνές με επεισόδια από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας) που μελετήσαμε με το Γ1 Λυκείου στο μάθημα της Λογοτεχνίας Γενικής Παιδείας, ζήτησα από τις μαθήτριες και τους μαθητές μου να γράψουν στην τάξη μία σύντομη ιστορία πρωτοπρόσωπης αφήγησης με θέμα Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό-διδακτορικό καθεστώς.

   Σας παρουσιάζω την ιστορία που επινόησε η μαθήτρια του Γ1 Λυκείου Δήμητρα Κυβέλη Μπαρμπούδη. Καυστικότητα, ειρωνεία και σαρκασμός από την πρωτοπρόσωπη "φωνή" ενός αφηγητή σε απόγνωση...

Μία ημέρα σε μια χώρα με ολοκληρωτικό καθεστώς

O ήλιος δεν φαίνεται. Ένα παχύ στρώμα από σύννεφα με χωρίζει από αυτόν, εμένα και όλη την ανθρώπινη πλάση. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να φτάσουν τον ήλιο, όχι πια, τα σύννεφα τους σταματούν· μαύρα, μουντά σύννεφα, μονότονοι αχνοί κρύβουν το φως.

Τα παράθυρα του λεωφορείου είναι καθαρά, όπως όλα γύρω μου, εκτός ίσως από τον κόσμο. Αυτός είναι βρώμικος, αλλά η βρωμιά του δε φαίνεται, δεν είναι γλίτσα σ᾽ένα καθαρό παράθυρο, ούτε αποφορά ανθρώπινων σωμάτων, ιδρωμένων, κολλημένων μέσα σ᾽ένα λεωφορείο.

Αυτή η πάστρα με ανατριχιάζει. Σα να βρίσκομαι σε νοσοκομείο. Μοιάζει απόκοσμη, έξω από την ορθή λειτουργία των πραγμάτων, σημάδι της κατάστασης μέσα στην οποία ζω. Μου στερούν το δικαίωμα να διαμαρτυρηθώ, μαζεύουν όλη τη βρωμιά, κάθε σκουπίδι. Δεν μπορώ πια να βρίσω τους ανθρώπους για τη γουρουνιά που δείχνουν, πετώντας κάτω ένα σκουπίδι. Δεν υπάρχει ούτε ένα σκουπίδι!

Τα πάντα είναι τέλεια, ούτε μια λακούβα στο δρόμο, ούτε μια αιτία για εκνευρισμό. Πόσο μου τη δίνει αυτή η κατάσταση! Δεν θέλω να σκέφτομαι τον προορισμό μου, δεν θέλω να τον φτάσω. Παλιά χαιρόμουν, έπαιρνα το τραίνο για να φτάσω πιο γρήγορα. Τώρα προσπαθώ να το αναβάλω για όση περισσότερη ώρα μπορώ.

Το λεωφορείο είναι μια καλή λύση. Μα δεν είναι μόνιμη. Κάθομαι πίσω, στην τελευταία θέση, για να βλέπω όσους ανεβαίνουν κι όσους κατεβαίνουν σαν ελεγκτής. Τους κοιτάω έντονα, το καταλαβαίνουν μα δεν γυρνούν να με κοιτάξουν. Μόνο κάθονται ήσυχα, φαινομενικά, στις μικρές καθαρές τους θέσεις και μου σκάνε, κάποιοι, ένα μικρό σφιγμένο χαμόγελο. Ψεύτικο, βέβαια, γιατί μοιάζω με ελεγκτής και με τους ελεγκτές πρέπει να τα έχεις καλά για να επιβιώσεις· να συρθείς στα πόδια τους, να τα φιλήσεις, να σηκωθείς αν σε διατάξουν και να σταθείς προσοχή. Τι εκνευριστικά μικρά χαμόγελα! Αυτοί οι άνθρωποι με εκνευρίζουν περισσότερο από τους άλλους, γιατί αφήνονται. Αν δεν χαμογελούσαν, θα διαμαρτύρονταν βουβά, αλλά θα διαμαρτύρονταν. Θα έλεγαν από μέσα τους: “Όχι, κύριε ελεγκτά, δεν θα σου χαμογελάσω, δεν θα σου δώσω την ψυχή μου”.

Eδώ είναι η στάση μου. Μεγαλεπίβολο το όνομα, βαρύ το παρελθόν που κουβαλά αυτό το πλαστικό παγκάκι. Αλλά σ´αυτή τη χώρα ακόμη και τα παγκάκια πρέπει να είναι πατριωτικά, παρ´ότι ούτε πατριωτισμός ξέρουν τι είναι, ούτε έθνος, ούτε άνθρωπος… και φυσικά τα παγκάκια δεν είναι τα μόνα που δεν γνωρίζουν και δεν είναι αυτά το μεγάλο μου πρόβλημα. Δεν το πιστεύω ότι πηγαίνω, ότι βάζω τα πόδια μου, το ένα πίσω από το άλλο, οικειοθελώς, για να πάω εκεί!

Μα, ω να, το μεγάλο του έθνους σχολείο!

Δήμητρα Κυβέλη Μπαρμπούδη

Frida Kahlo, Το λεωφορείο. 1929. Ιδιωτική Συλλογή. Πόλη του Μεξικού.

Μυκηναϊκός πολιτισμός: ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της ηπειρωτικής Ελλάδας

Μυκηναϊκός πολιτισμός

   Ο μυκηναϊκός πολιτισμός θεωρείται ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός που γεννήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αναπτύχθηκε κατά την ύστερη εποχή του χαλκού, την περίοδο 1600-1100 π.Χ.  Τα σημαντικότερα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού βρίσκονταν στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στην περιοχή της Αργολίδας. Ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ήταν οι Μυκήνες από τις οποίες οι αρχαιολόγοι έδωσαν στον πολιτισμό το όνομα μυκηναϊκός. Οι Μυκήνες ήταν η πρώτη πόλη του μυκηναϊκού κόσμου που ήλθε στο φως με τις ανασκαφές του Γερμανού αρχαιολάτρη Ερρίκου Σλήμαν το 1876.

Ο Γερμανός αρχαιολάτρης Ερρίκος Σλήμαν (1822-1890). Θαύμαζε από μικρός τα ομηρικά έπη. Έκανε ανασκαφές στην Τροία και τις Μυκήνες. Ο Ερρίκος Σλήμαν ανέσκαψε τους πλούσιους βασιλικούς τάφους των Μυκηνών που ανἠκουν στην περίοδο 1600-1450 π.Χ.

  Ο Ερρίκος Σλήμαν γεννήθηκε στο Neubokow της Γερμανίας το 1822. Ρομαντικός και απίστευτα δραστήριος ήταν παθιασμένος λάτρης του Ομήρου και δεινός έμπορος. Αρχικώς αυτοδίδακτος και με μεγάλη ευχέρεια στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης μεταξύ των ετών 1866-1870, όταν είχε αναδειχθεί σε μεγιστάνα του πλούτου. Το 1868 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Τρωάδα -στη σημερινή Τουρκία- και αποφάσισε να αναζητήσει εκεί την Ομηρική Τροία. Άρχισε τις ανασκαφές στο λόφο του Ηissarlik το 1870, ένα χρόνο μετά το γάμο του με την κατά πολλά χρόνια νεότερή του Ελληνίδα, Σοφία. Στις μεγάλες αρχαιολογικές αποστολές του έως το 1890 στην Τρωάδα, ανακάλυψε πληθώρα ευρημάτων από χρυσό, ήλεκτρο, χαλκό και ημιπολύτιμους λίθους, την πλειοψηφία των οποίων δώρισε στο Βερολίνο. Ο Σλήμαν διεξήγε επίσης μεγάλες ανασκαφές και στις Μυκήνες, τον Ορχομενό και την Τίρυνθα. Πέθανε στη Νάπολη το 1890. 

Η Ελληνίδα σύζυγος του Ερρίκου Σλήμαν Σοφία. Η Σοφία Εγκαστρωμένου ή Καστριώτη, κόρη Αθηναίου εμπόρου υφασμάτων, όταν παντρεύτηκε τον Ερρίκο Σλήμαν γνώριζε ελάχιστα για τον Όμηρο και την αρχαιολογία. Αργότερα, μοιράστηκε τον θαυμασμό του συζύγου της για τον Όμηρο και πήρε μέρος σε όλες τις ανασκαφικές αποστολές του ως πολύτιμη σύμβουλος και βοηθός του. Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1870, σε ένα επιβλητικό τριώροφο μέγαρο, το οποίο ο Σλημαν ονόμασε «Ιλίου Μέλαθρον» (ανάκτορο του Ιλίου, δηλ. της Τροίας), έργο του αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ.

Φωτογραφία της Σοφίας Σλήμαν με κοσμήματα          

                    από την Τροία.

                                                                              

   Εκτός από τις Μυκήνες, άλλα σημαντικά κέντρα του μυκηναϊκού κόσμου στην Πελοπόννησο ήταν η Τίρυνθα, το Άργος και η Πύλος. Στη Στερεά Ελλάδα κέντρα ήταν η Θήβα, ο Ορχομενός και η Αθήνα.

Χάρτης με τα κυριότερα μυκηναϊκά κέντρα.

    Γύρω στα 1400 π.Χ., όπως φαίνεται από τις ανασκαφές, αρχίζουν να κτίζονται τα πρώτα ανακτορικά συγκροτήματα στα διάφορα μυκηναϊκά κέντρα. Η ανακτορική φάση διαρκεί περίπου έως τα 1200 π.Χ., οπότε τα ανάκτορα καταστρέφονται ή παρακμάζουν.

    Τα ανάκτορα, τα οποία αποτελούσαν διοικητικά κέντρα μιας επικράτειας, ήταν συνήθως χτισμένα στην κορυφή των ακροπόλεων. Οι ακροπόλεις των μυκηναϊκών κέντρων ήταν οχυρωμένες με ισχυρά γιγάντια τείχη, τα λεγόμενα κυκλώπεια τείχη. Για το χτίσιμό τους χρησιμοποιούσαν τεράστιους ογκόλιθους.

   Η αρχιτεκτονική του μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν μνημειώδης. Χαρακτηριστικά δείγματα της μνημειώδους αρχιτεκτονικής ήταν τα κυκλώπεια τείχη και οι εντυπωσιακοί θολωτοί τάφοι.

O "θησαυρός του Ατρέα" στις Μυκήνες. Θολωτός μυκηναϊκός τάφος που θεωρείται ως ο τάφος του Αγαμέμνονα.

Σχέδιο μεγάρου. Το μέγαρο ήταν ο πυρήνας του ανακτόρου. Το μυκηναϊκό ανάκτορο είχε πιο απλό σχέδιο από το μινωικό. Στο κέντρο του κύριου δωματίου υπήρχε κυκλική εστία. Γύρω από το μέγαρο διακλαδίζονταν τα διάφορα διαμερίσματα του ανακτόρου.

Σχέδιο του ανακτορικού συγκροτήματος της Πύλου. Διακρίνεται η κυκλική εστία του κύριου δωματίου του μεγάρου.

Αναπαράσταση μυκηναϊκού ανακτόρου. Στο κέντρο διακρίνεται η εστία.

Η Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες. Χαρακτηριστικό δείγμα της μνημειακής αρχιτεκτονικής των Μυκηναίων.

Η ακρόπολη της Τίρυνθας.

   Η βάση της οικονομίας του μυκηναϊκού κόσμου ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στα ανάκτορα αναπτύχθηκαν και διάφοροι κλάδοι της βιοτεχνίας, όπως η λιθοτεχνία, μεταλλουργία, ελεφαντουργία. Από τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. οι Μυκηναίοι αναπτύσσουν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Eπικρατούν στο Αιγαίο και εξαπλώνουν την κυριαρχία τους στη Μεσόγειο. Καταλαμβάνουν τις Κυκλάδες και την Κνωσό. Μετά την κυριαρχία τους στην Κρήτη, οι Μυκηναίοι ιδρύουν αποικίες στην Κύπρο και τα παράλια της Μ.Ασίας, ταξιδεύουν στη Νότια Ιταλία, Σικελία και Ισπανία, τέλος έρχονται σε επαφή με το κράτος των Χετταίων στην Ασία.

Ιππείς. Τμήμα τοιχογραφίας από την Τίρυνθα.

 Μουσικός. Τμήμα τοιχογραφίας από το ανάκτορο της Πύλου.

Μυκηναία. Τμήμα τοιχογραφίας από την Πύλο. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

  Τα ανάκτορα των Μυκηναίων ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες που έχουν δεχθεί επίδραση από τη μινωική τέχνη.    

  Έχουν διασωθεί κοσμήματα από χρυσό και ασήμι ή άλλα πολύτιμα υλικά, διάφορα πολυτελή αντικείμενα και σκεύη, όπως χρυσά κύπελα, χρυσές προσωπίδες, κ.ά., που δείχνουν τον πλούτο και τη δύναμη των ηγεμόνων του μυκηναϊκού κόσμου, καθώς και την επικοινωνία των Μυκηναίων με τις χώρες της Ανατολής από όπου προμηθεύονταν τα πολύτιμα υλικά.

Χρυσή νεκρική μετωπίδα που ονομάζεται συμβατικά η "μετωπίδα του Αγαμέμνονα". 16ος αιώνας π.Χ. Μυκήνες. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

ξύλινη πυξίδα με χρυσά ελάσματα. Μυκήνες. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Πανέμορφο χρυσό περιδέραιο. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Ρυτό σε σχήμα παπουτσιού. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Κρατήρας με παράσταση πολεμιστών. 12ος αιώνας π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

   Οι Μυκηναίοι ήταν λαός πολεμικός. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα φαίνεται ότι είχαν οργανωμένο στρατό. Η εξάπλωση της μυκηναϊκής κυριαρχίας δεν έγινε μόνο με ειρηνικό τρόπο. Οι Μυκηναίοι πρέπει να έκαναν και μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις και υπερπόντιες εκστρατείες. Μία τέτοια πολεμική επιχείρηση ήταν ο Τρωικός πόλεμος που αφηγούνται τα ομηρικά έπη.

Χάλκινο εγχειρίδιο με χρυσά ρινίσματα από θολωτό τάφο της Πύλου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

   Τρία ήταν τα στοιχεία που ένωναν τα ελληνικά φύλα του μυκηναϊκού κόσμου: α) η κοινή γλώσσα, όπως φαίνεται από τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα που έχουν διασωθεί και είναι γραμμένα σε γραφή Γραμμική Β. β) η κοινή θρησκεία, οι κοινές μεταθανάτιες δοξασίες και τα έθιμα ταφής. γ) η ομοιομορφία στην κοινωνικοπολιτική οργάνωση και τους θεσμούς.

Η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν αυστηρά ιεραρχημένη και η δομή της θυμίζει πυραμίδα.

Στην κορυφή βρίσκεται ο άναξ, δηλαδή ο βασιλιάς. Ζούσε με την οικογένειά του στο διοικητικό κέντρο, το ανάκτορο. Ακολουθούσαν οι αυλικοί και το ιερατείο. Οι κάτοικοι κάθε περιοχής που είχε ως κέντρο ένα ανάκτορο αποτελούσαν τους δήμους. Οι δήμοι ήταν οργανωμένοι σε χωριά γύρω από το ανάκτορο. Στους δήμους ανήκαν οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και πολλοί εξειδικευμένοι τεχνίτες. Στην κατώτερη κοινωνική βαθμίδα ανήκαν οι δούλοι.

Πινακίδα με γραφή Γραμμικής Β. Η πινακίδα είναι γνωστή ως ''πινακίδα των τριπόδων'' και βρέθηκε στο ανάκτορο της Πύλου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Η πινακίδα ονομάστηκε έτσι από το ιδεόγραμμα του τρίποδα που επαναλαμβάνεται πολλές φορές στο κείμενο. Η ταύτιση της λέξης ti-ri-po (τρίπους) με το ιδεόγραμμα επιβεβαίωσε την ελληνικότητα των μυκηναϊκών κειμένων. Οι πινακίδες Γραμμικής Β απαντούν σε δύο σχήματα. Οι μεγαλύτερες είναι σελιδόσχημες ενώ οι μικρότερες φυλλόσχημες. Τα κείμενα είναι γραμμένα μερικές φορές και στις δύο όψεις της επιφανείας των πινακίδων. Ομάδες πινακίδων είναι δυνατόν να αναφέρονται στο ίδιο θέμα («πολύπτυχα»). Οι πινακίδες φυλάσσονταν στο αρχείο, αφού ταξινομούνταν κατά θέματα μέσα σε καλάθια, τα οποία έφεραν πήλινες ετικέτες με συνοπτικές πληροφορίες. Οι γραφείς χάραζαν το κείμενο στην πινακίδα με μία αιχμηρή οστέινη η μεταλλική γραφίδα, όταν ο πηλός ήταν νωπός. Μετά το γράψιμο οι πινακίδες αφήνονταν απλώς στον ήλιο για να στεγνώσουν. Οι πυρκαγιές που κατέστρεψαν τα μυκηναϊκά ανάκτορα περί το 1200 π.Χ., έψησαν τις πινακίδες που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.

  Οι Μυκηναίοι γνώριζαν τη γραφή. Από την περίοδο 1400-1200 π.Χ. έχουν διασωθεί γραπτά κείμενα σε πήλινες πινακίδες. Τα κείμενα αυτά θεωρούνται τα αρχαιότερα κείμενα σε ελληνική γλώσσα και είναι γραμμένα σε γραφή που θεωρείται εξέλιξη της Γραμμικής Α και για αυτό την ονομάζουν Γραμμική Β. 
  Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει ένα πλήθος πήλινων πινακίδων γραμμένες σε γραφή Γραμμική Β στην Κνωσό. Οι πινακίδες χρονολογούνται την περίοδο μετά το 1400 π.Χ., δηλαδή μετά την περίοδο της υποτιθέμενης κατάληψης της Κρήτης από τους Μυκηναίους. Παρόμοιες επιγραφές έχουν βρεθεί και στην Πύλο, ένα σημαντικό κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου. Τέτοιες πινακίδες βρέθηκαν, επίσης, στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες, τη Θήβα και τα Χανιά.
  Το 1952 οι Βρετανοί Μάικλ Βέντρις και Τζον Τσάντγουικ αποκρυπτογράφησαν τη γραφή των πινακίδων, τη Γραμμική Β και τότε διαπιστώθηκε ότι η γλώσσα της γραφής ήταν ελληνική. Η Γραμμική Β είναι συλλαβική γραφή, όπως είναι και η Γραμμική Α. Δηλαδή, κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μία συλλαβή.

Τα σύμβολα της Γραμμικής Β.

   Μία ομάδα εξειδικευμένων γραφέων εργάζονταν στα γραφεία των ανακτόρων και κατέγραφαν στοιχεία στις πινακίδες. Οι πινακίδες, δηλαδή, ήταν ένα είδος αρχείων. Σ᾽αυτές καταγράφονται πληροφορίες για τις οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες των ανακτόρων, κυρίως για τη διακίνηση γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Δίνονται, επίσης, πληροφορίες για τη διοικητική οργάνωση και θρησκευτική ζωή του μυκηναϊκού κόσμου.

Πινακίδες σε Γραμμική Β.

   Από την ανάγνωση των πινακίδων και από αρχαιολογικά ευρήματα αντλούμε πληροφορίες για τη θρησκεία των Μυκηναίων. Στις πινακίδες αναφέρονται όλοι οι μεγάλοι Έλληνες θεοί με εξαίρεση τον Απόλλωνα. Κυρίαρχη θέση έχει μία θεά, η οποία προσφωνείται με την ονομασία "πότνια" (=σεβάσμια). 

   Οι Μυκηναίοι λάτρευαν τους θεούς σε μικρά ιερά και, όπως και Μινωίτες, δεν έχτιζαν μεγάλους ναούς.

 

Μυκηναϊκό εγχειρίδιο.

   Περίπου το 1200 π.Χ. παρατηρείται κάμψη της μυκηναϊκής ισχύος. Καταστρέφονται ανάκτορα και οικισμοί, ενώ συγχρόνως εξαφανίζεται η Γραμμική Β. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η παρακμή του μυκηναϊκού κόσμου οφείλεται στο συνδυασμό τριών λόγων: στη μετακίνηση ελληνικών φύλων και την κάθοδο των Δωριέων από το βορρά, σε εσωτερικές αναταραχές και τέλος στην αναστάτωση που επικρατεί στην Ανατ. Μεσόγειο αυτή την περίοδο λόγω της πτώσης του κράτους των Χετταίων και τις επιθέσεις των λεγόμενων "λαών της θάλασσας" εναντίον της Αιγύπτου. Η αναστάτωση αυτή είχε επιπτώσεις στο εμπόριο των Μυκηναίων και προκάλεσε οικονομική κρίση στα μυκηναϊκά ανάκτορα. 

Για τη Μυκηναϊκή τέχνη, βλ.

http://users.sch.gr/pchaloul/epokhi-halkou/mykenai/anakt-myken.htm
http://users.sch.gr/filologos/aafiles/net/mykinaikos/index.htm
http://www.namuseum.gr/collections/prehistorical/mycenian-gr.html
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2573
http://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/habitation/palaces/index1.html
http://www.ancientscripts.com/linearb.html