Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: Χώρα Φαντασίας και Ονείρων

Ένα ιστολόγιο της Αγγελοπούλου Άννας, φιλολόγου του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για τις μαθήτριες και τους μαθητές της! Ένα ιστολόγιο- μία "χώρα φαντασίας και ονείρων", με λόγο, εικόνες και μελωδίες!

Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πρωτολειτούργησε το 1934-35 με πρώτο Επόπτη του Σχολείου τον μεγάλο Έλληνα παιδαγωγό Αλέξανδρο Δελμούζο και Διευθυντή του τον επίσης σπουδαίο Έλληνα επιστήμονα Βασίλειο Τατάκη. Από τότε πέρασαν και άφησαν ανεξίτηλο το πέρασμά τους μεγάλοι δάσκαλοι και πνευματικοί άνθρωποι. Ο Γιώργος Θέμελης, ο Ιωάννης Ξηροτύρης, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, ο Σαράντος Παυλέας, ο Κωνσταντίνος Μπότσογλου, ο Νίκος Παραλής είναι μόνο μερικές περιπτώσεις σημαντικών πνευματικών ανθρώπων.
Το Πειραματικό Σχολείο είχε την τύχη να στεγαστεί σε οίκημα που σχεδιάστηκε με τη φροντίδα και την αισθητική του μεγάλου αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, οίκημα που ακόμη και σήμερα αποτελεί κόσμημα για την Πόλη μας.
Σήμερα το Πειραματικό Σχολείο, όντας πλέον και Πρότυπο, αναζητεί έναν νέο δρόμο που αποτελεί όμως συνέχεια της σπουδαίας του παράδοσης.

Τρίτη 16 Οκτωβρίου 2012

Μυκηναϊκός πολιτισμός: ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της ηπειρωτικής Ελλάδας

Μυκηναϊκός πολιτισμός

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός θεωρείται ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός που γεννήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αναπτύχθηκε κατά την ύστερη εποχή του χαλκού, την περίοδο 1600-1100 π.Χ. Τα σημαντικότερα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού βρίσκονταν στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στην περιοχή της Αργολίδας. Ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ήταν οι Μυκήνες από τις οποίες οι αρχαιολόγοι έδωσαν στον πολιτισμό το όνομα μυκηναϊκός. Οι Μυκήνες ήταν η πρώτη πόλη του μυκηναϊκού κόσμου που ήλθε στο φως με τις ανασκαφές του Γερμανού αρχαιολάτρη Ερρίκου Σλήμαν το 1876.

Ο Γερμανός αρχαιολάτρης Ερρίκος Σλήμαν (1822-1890). Θαύμαζε από μικρός τα ομηρικά έπη. Έκανε ανασκαφές στην Τροία και τις Μυκήνες. Ο Ερρίκος Σλήμαν ανέσκαψε τους πλούσιους βασιλικούς τάφους των Μυκηνών που ανἠκουν στην περίοδο 1600-1450 π.Χ.

Ο Ερρίκος Σλήμαν γεννήθηκε στο Neubokow της Γερμανίας το 1822. Ρομαντικός και απίστευτα δραστήριος ήταν παθιασμένος λάτρης του Ομήρου και δεινός έμπορος. Αρχικώς αυτοδίδακτος και με μεγάλη ευχέρεια στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης μεταξύ των ετών 1866-1870, όταν είχε αναδειχθεί σε μεγιστάνα του πλούτου. Το 1868 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Τρωάδα -στη σημερινή Τουρκία- και αποφάσισε να αναζητήσει εκεί την Ομηρική Τροία. Άρχισε τις ανασκαφές στο λόφο του Ηissarlik το 1870, ένα χρόνο μετά το γάμο του με την κατά πολλά χρόνια νεότερή του Ελληνίδα, Σοφία. Στις μεγάλες αρχαιολογικές αποστολές του έως το 1890 στην Τρωάδα, ανακάλυψε πληθώρα ευρημάτων από χρυσό, ήλεκτρο, χαλκό και ημιπολύτιμους λίθους, την πλειοψηφία των οποίων δώρισε στο Βερολίνο. Ο Σλήμαν διεξήγε επίσης μεγάλες ανασκαφές και στις Μυκήνες, τον Ορχομενό και την Τίρυνθα. Πέθανε στη Νάπολη το 1890.

Η Ελληνίδα σύζυγος του Ερρίκου Σλήμαν Σοφία. Η Σοφία Εγκαστρωμένου ή Καστριώτη, κόρη Αθηναίου εμπόρου υφασμάτων, όταν παντρεύτηκε τον Ερρίκο Σλήμαν γνώριζε ελάχιστα για τον Όμηρο και την αρχαιολογία. Αργότερα, μοιράστηκε τον θαυμασμό του συζύγου της για τον Όμηρο και πήρε μέρος σε όλες τις ανασκαφικές αποστολές του ως πολύτιμη σύμβουλος και βοηθός του. Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1870, σε ένα επιβλητικό τριώροφο μέγαρο, το οποίο ο Σλημαν ονόμασε «Ιλίου Μέλαθρον» (ανάκτορο του Ιλίου, δηλ. της Τροίας), έργο του αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ.

Φωτογραφία της Σοφίας Σλήμαν με κοσμήματα

από την Τροία.

Εκτός από τις Μυκήνες, άλλα σημαντικά κέντρα του μυκηναϊκού κόσμου στην Πελοπόννησο ήταν η Τίρυνθα, το Άργος και η Πύλος. Στη Στερεά Ελλάδα κέντρα ήταν η Θήβα, ο Ορχομενός και η Αθήνα.

Χάρτης με τα κυριότερα μυκηναϊκά κέντρα.

Γύρω στα 1400 π.Χ., όπως φαίνεται από τις ανασκαφές, αρχίζουν να κτίζονται τα πρώτα ανακτορικά συγκροτήματα στα διάφορα μυκηναϊκά κέντρα. Η ανακτορική φάση διαρκεί περίπου έως τα 1200 π.Χ., οπότε τα ανάκτορα καταστρέφονται ή παρακμάζουν.

Τα ανάκτορα, τα οποία αποτελούσαν διοικητικά κέντρα μιας επικράτειας, ήταν συνήθως χτισμένα στην κορυφή των ακροπόλεων. Οι ακροπόλεις των μυκηναϊκών κέντρων ήταν οχυρωμένες με ισχυρά γιγάντια τείχη, τα λεγόμενα κυκλώπεια τείχη. Για το χτίσιμό τους χρησιμοποιούσαν τεράστιους ογκόλιθους.

Η αρχιτεκτονική του μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν μνημειώδης. Χαρακτηριστικά δείγματα της μνημειώδους αρχιτεκτονικής ήταν τα κυκλώπεια τείχη και οι εντυπωσιακοί θολωτοί τάφοι.

O "θησαυρός του Ατρέα" στις Μυκήνες. Θολωτός μυκηναϊκός τάφος που θεωρείται ως ο τάφος του Αγαμέμνονα.

Σχέδιο μεγάρου. Το μέγαρο ήταν ο πυρήνας του ανακτόρου. Το μυκηναϊκό ανάκτορο είχε πιο απλό σχέδιο από το μινωικό. Στο κέντρο του κύριου δωματίου υπήρχε κυκλική εστία. Γύρω από το μέγαρο διακλαδίζονταν τα διάφορα διαμερίσματα του ανακτόρου.

Σχέδιο του ανακτορικού συγκροτήματος της Πύλου. Διακρίνεται η κυκλική εστία του κύριου δωματίου του μεγάρου.

Αναπαράσταση μυκηναϊκού ανακτόρου. Στο κέντρο διακρίνεται η εστία.

Η Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες. Χαρακτηριστικό δείγμα της μνημειακής αρχιτεκτονικής των Μυκηναίων.

Η ακρόπολη της Τίρυνθας.

Η βάση της οικονομίας του μυκηναϊκού κόσμου ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στα ανάκτορα αναπτύχθηκαν και διάφοροι κλάδοι της βιοτεχνίας, όπως η λιθοτεχνία, μεταλλουργία, ελεφαντουργία. Από τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. οι Μυκηναίοι αναπτύσσουν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Eπικρατούν στο Αιγαίο και εξαπλώνουν την κυριαρχία τους στη Μεσόγειο. Καταλαμβάνουν τις Κυκλάδες και την Κνωσό. Μετά την κυριαρχία τους στην Κρήτη, οι Μυκηναίοι ιδρύουν αποικίες στην Κύπρο και τα παράλια της Μ.Ασίας, ταξιδεύουν στη Νότια Ιταλία, Σικελία και Ισπανία, τέλος έρχονται σε επαφή με το κράτος των Χετταίων στην Ασία.

Ιππείς. Τμήμα τοιχογραφίας από την Τίρυνθα.

Μουσικός. Τμήμα τοιχογραφίας από το ανάκτορο της Πύλου.

Μυκηναία. Τμήμα τοιχογραφίας από την Πύλο. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Τα ανάκτορα των Μυκηναίων ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες που έχουν δεχθεί επίδραση από τη μινωική τέχνη.

Έχουν διασωθεί κοσμήματα από χρυσό και ασήμι ή άλλα πολύτιμα υλικά, διάφορα πολυτελή αντικείμενα και σκεύη, όπως χρυσά κύπελα, χρυσές προσωπίδες, κ.ά., που δείχνουν τον πλούτο και τη δύναμη των ηγεμόνων του μυκηναϊκού κόσμου, καθώς και την επικοινωνία των Μυκηναίων με τις χώρες της Ανατολής από όπου προμηθεύονταν τα πολύτιμα υλικά.

Χρυσή νεκρική μετωπίδα που ονομάζεται συμβατικά η "μετωπίδα του Αγαμέμνονα". 16ος αιώνας π.Χ. Μυκήνες. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

ξύλινη πυξίδα με χρυσά ελάσματα. Μυκήνες. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Πανέμορφο χρυσό περιδέραιο. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Ρυτό σε σχήμα παπουτσιού. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Κρατήρας με παράσταση πολεμιστών. 12ος αιώνας π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.

Οι Μυκηναίοι ήταν λαός πολεμικός. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα φαίνεται ότι είχαν οργανωμένο στρατό. Η εξάπλωση της μυκηναϊκής κυριαρχίας δεν έγινε μόνο με ειρηνικό τρόπο. Οι Μυκηναίοι πρέπει να έκαναν και μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις και υπερπόντιες εκστρατείες. Μία τέτοια πολεμική επιχείρηση ήταν ο Τρωικός πόλεμος που αφηγούνται τα ομηρικά έπη.

Χάλκινο εγχειρίδιο με χρυσά ρινίσματα από θολωτό τάφο της Πύλου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Τρία ήταν τα στοιχεία που ένωναν τα ελληνικά φύλα του μυκηναϊκού κόσμου: α) η κοινή γλώσσα, όπως φαίνεται από τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα που έχουν διασωθεί και είναι γραμμένα σε γραφή Γραμμική Β. β) η κοινή θρησκεία, οι κοινές μεταθανάτιες δοξασίες και τα έθιμα ταφής. γ) η ομοιομορφία στην κοινωνικοπολιτική οργάνωση και τους θεσμούς.

Η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν αυστηρά ιεραρχημένη και η δομή της θυμίζει πυραμίδα.

Στην κορυφή βρίσκεται ο άναξ, δηλαδή ο βασιλιάς. Ζούσε με την οικογένειά του στο διοικητικό κέντρο, το ανάκτορο. Ακολουθούσαν οι αυλικοί και το ιερατείο. Οι κάτοικοι κάθε περιοχής που είχε ως κέντρο ένα ανάκτορο αποτελούσαν τους δήμους. Οι δήμοι ήταν οργανωμένοι σε χωριά γύρω από το ανάκτορο. Στους δήμους ανήκαν οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και πολλοί εξειδικευμένοι τεχνίτες. Στην κατώτερη κοινωνική βαθμίδα ανήκαν οι δούλοι.

Πινακίδα με γραφή Γραμμικής Β. Η πινακίδα είναι γνωστή ως ''πινακίδα των τριπόδων'' και βρέθηκε στο ανάκτορο της Πύλου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Η πινακίδα ονομάστηκε έτσι από το ιδεόγραμμα του τρίποδα που επαναλαμβάνεται πολλές φορές στο κείμενο. Η ταύτιση της λέξης ti-ri-po (τρίπους) με το ιδεόγραμμα επιβεβαίωσε την ελληνικότητα των μυκηναϊκών κειμένων. Οι πινακίδες Γραμμικής Β απαντούν σε δύο σχήματα. Οι μεγαλύτερες είναι σελιδόσχημες ενώ οι μικρότερες φυλλόσχημες. Τα κείμενα είναι γραμμένα μερικές φορές και στις δύο όψεις της επιφανείας των πινακίδων. Ομάδες πινακίδων είναι δυνατόν να αναφέρονται στο ίδιο θέμα («πολύπτυχα»). Οι πινακίδες φυλάσσονταν στο αρχείο, αφού ταξινομούνταν κατά θέματα μέσα σε καλάθια, τα οποία έφεραν πήλινες ετικέτες με συνοπτικές πληροφορίες. Οι γραφείς χάραζαν το κείμενο στην πινακίδα με μία αιχμηρή οστέινη η μεταλλική γραφίδα, όταν ο πηλός ήταν νωπός. Μετά το γράψιμο οι πινακίδες αφήνονταν απλώς στον ήλιο για να στεγνώσουν. Οι πυρκαγιές που κατέστρεψαν τα μυκηναϊκά ανάκτορα περί το 1200 π.Χ., έψησαν τις πινακίδες που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.

Οι Μυκηναίοι γνώριζαν τη γραφή. Από την περίοδο 1400-1200 π.Χ. έχουν διασωθεί γραπτά κείμενα σε πήλινες πινακίδες. Τα κείμενα αυτά θεωρούνται τα αρχαιότερα κείμενα σε ελληνική γλώσσα και είναι γραμμένα σε γραφή που θεωρείται εξέλιξη της Γραμμικής Α και για αυτό την ονομάζουν Γραμμική Β.
Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει ένα πλήθος πήλινων πινακίδων γραμμένες σε γραφή Γραμμική Β στην Κνωσό. Οι πινακίδες χρονολογούνται την περίοδο μετά το 1400 π.Χ., δηλαδή μετά την περίοδο της υποτιθέμενης κατάληψης της Κρήτης από τους Μυκηναίους. Παρόμοιες επιγραφές έχουν βρεθεί και στην Πύλο, ένα σημαντικό κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου. Τέτοιες πινακίδες βρέθηκαν, επίσης, στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες, τη Θήβα και τα Χανιά.
Το 1952 οι Βρετανοί Μάικλ Βέντρις και Τζον Τσάντγουικ αποκρυπτογράφησαν τη γραφή των πινακίδων, τη Γραμμική Β και τότε διαπιστώθηκε ότι η γλώσσα της γραφής ήταν ελληνική. Η Γραμμική Β είναι συλλαβική γραφή, όπως είναι και η Γραμμική Α. Δηλαδή, κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μία συλλαβή.

Τα σύμβολα της Γραμμικής Β.

Μία ομάδα εξειδικευμένων γραφέων εργάζονταν στα γραφεία των ανακτόρων και κατέγραφαν στοιχεία στις πινακίδες. Οι πινακίδες, δηλαδή, ήταν ένα είδος αρχείων. Σ᾽αυτές καταγράφονται πληροφορίες για τις οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες των ανακτόρων, κυρίως για τη διακίνηση γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Δίνονται, επίσης, πληροφορίες για τη διοικητική οργάνωση και θρησκευτική ζωή του μυκηναϊκού κόσμου.

Πινακίδες σε Γραμμική Β.

Από την ανάγνωση των πινακίδων και από αρχαιολογικά ευρήματα αντλούμε πληροφορίες για τη θρησκεία των Μυκηναίων. Στις πινακίδες αναφέρονται όλοι οι μεγάλοι Έλληνες θεοί με εξαίρεση τον Απόλλωνα. Κυρίαρχη θέση έχει μία θεά, η οποία προσφωνείται με την ονομασία "πότνια" (=σεβάσμια).

Οι Μυκηναίοι λάτρευαν τους θεούς σε μικρά ιερά και, όπως και Μινωίτες, δεν έχτιζαν μεγάλους ναούς.

Μυκηναϊκό εγχειρίδιο.

Περίπου το 1200 π.Χ. παρατηρείται κάμψη της μυκηναϊκής ισχύος. Καταστρέφονται ανάκτορα και οικισμοί, ενώ συγχρόνως εξαφανίζεται η Γραμμική Β. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η παρακμή του μυκηναϊκού κόσμου οφείλεται στο συνδυασμό τριών λόγων: στη μετακίνηση ελληνικών φύλων και την κάθοδο των Δωριέων από το βορρά, σε εσωτερικές αναταραχές και τέλος στην αναστάτωση που επικρατεί στην Ανατ. Μεσόγειο αυτή την περίοδο λόγω της πτώσης του κράτους των Χετταίων και τις επιθέσεις των λεγόμενων "λαών της θάλασσας" εναντίον της Αιγύπτου. Η αναστάτωση αυτή είχε επιπτώσεις στο εμπόριο των Μυκηναίων και προκάλεσε οικονομική κρίση στα μυκηναϊκά ανάκτορα.