Μπέρτολτ Μπρεχτ, ποιήματα, τραγούδια, κείμενα

Με αφορμή το μονόπρακτο Ο Σπιούνος από το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ Τρόμος και Αθλιότητα του Γ Ράιχ, που βρίσκεται στο βιβλίο της Λογοτεχνίας Γενικής Παιδείας της Γ Λυκείου και προς χάρη των μαθητών μου που ζήτησαν να διαβάσουν και άλλα κείμενα του Γερμανού συγγραφέα...

Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956): Γερμανός θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και ποιητής. Δημιουργός του λεγόμενου “επικού θεάτρου”  κοινωνικής καταγγελίας. Γεννήθηκε στο Άουγκσμπουργκ της Βαυαρίας και πέθανε στο Ανατολικό Βερολίνο. Καταγόταν από εύπορη αστική και συντηρητική οικογένεια. Ο ίδιος έχει γράψει για την καταγωγή του.

"Μεγάλωσα σαν γιος καλοστεκούμενων

ανθρώπων. Οι γονείς μου μού φορούσαν

γιακά, μ' έμαθαν τις συνήθειες εκείνων

που έχουν υπηρέτες και με δίδαξαν

πώς να διατάζω.

Αλλά, όταν μεγάλωσα

και είδα γύρω μου, οι άνθρωποι της

τάξης μου δεν μ' άρεσαν, το να διατάζω

δεν ήταν του γούστου μου, ούτε και το

να με υπηρετούν. Γι' αυτό εγκατέλειψα

την τάξη μου και συντρόφεψα με τους

μικρούς, φτωχούς ανθρώπους".

   O Μπρεχτ σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου (1917-1921) και επιστρατεύτηκε ως νοσοκόμος στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο και από το 1922 άρχισε να ασχολείται με το θέατρο, δουλεύοντας ως βοηθός σκηνοθέτη στο Γερμανικό Θέατρο υπό τη διεύθυνση του μεγάλου Γερμανού σκηνοθέτη Ράινχαρτ.

    

   Τη δεκαετία του 1920 καθιερώθηκε ως θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης κυρίως με δύο μουσικά θεατρικά έργα κοινωνικής καταγγελίας: H ακμή και η πτώση της πόλης Μαχαγκόνι (1927) και Η Όπερα της πεντάρας (1928). Όταν Η Όπερα της Πεντάρας ανέβηκε στη σκηνή στο Βερολίνο το 1928, προκάλεσε μεγάλη αίσθηση. Στο έργο αυτό ο Μπρεχτ ασκεί κριτική στην “καθως πρέπει” διεφθαρμένη αστική τάξη του Βερολίνου. 

   Το 1933, εξαιτίας της ανόδου του Ναζισμού, ο Μπρεχτ αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί από τη Γερμανία. Στην αρχή κατέφυγε στη Δανία και τη Φινλανδία, πέρασε επίσης από το Παρίσι και στο τέλος εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Το 1948 επέστρεψε στη Γερμανία και έζησε έως το τέλος της ζωής του στο Ανατολικό Βερολίνο.

Μετανάστες

Λαθεμένο μού φαινόταν πάντα τ' όνομα που μας δίναν:
«Μετανάστες».
Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,
δε φύγαμε γιατί το θέλαμε,
λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε
και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε
να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.
Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε.
Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα 'ναι, μα εξορία.
Έτσι, απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά
στα σύνορα,
προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό
σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ' ερωτήσεις
κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα
ν' απαρνιόμαστε,
χωρίς να συχωράμε τίποτ' απ' όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.
Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ' εδώ
τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ' τα στρατόπεδά τους. Εμείς
οι ίδιοι
μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε
τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας,
περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,
μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.
Όμως κανένας μας
δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη
δεν ειπώθηκε ακόμα.

                                             

Κουρτ Βάιλ (1900-1950): Διάσημος Γερμανoεβραίος μουσικοσυνθέτης που έγινε γνωστός την εποχή του Μεσοπολέμου. Ο Κουρτ Βάιλ συνέθεσε τη μουσική του θεατρικού έργου του Μπρεχτ Η όπερα της Πεντάρας. Το έργο αυτό επηρέασε την παγκόσμια σκηνή  του Μιούζικαλ και θεωρείται κλασικό στο είδος του. Ο Βάιλ έγραψε τη μουσική για πολλά τραγούδια θεατρικών έργων του Μπρεχτ. Για να γλυτώσει από τις διώξεις των Ναζί, κατέφυγε, όπως και ο Μπρεχτ, στις ΗΠΑ και έζησε έως το τέλος της ζωής του στη Ν. Υόρκη, γράφοντας μουσική για μιούζικαλ.

   Ενώ στη Γερμανία μεσουρανεί το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ, ο αυτοεξόριστος Μπρεχτ γράφει το βιβλίο Τρόμος και Αθλιότητα του Γ Ράιχ που περιλαμβάνει εικοσιτέσσερα μονόπρακτα  στα οποία παρουσιάζονται σκηνές από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας. Μερικές απ' αυτές τις σκηνές ανεβάστηκαν για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1937, με σκηνοθεσία του ίδιου.Όταν ο Μπρεχτ έγραφε αυτά τα μονόπρακτα, δεν είχε ακόμα αποκαλυφθεί όλη η φρίκη της φασιστικής εξουσίας. 'Ηταν όμως αισθητή στη βαριά ατμόσφαιρα της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής, στην προετοιμασία της τρομοκρατίας με την κατασκευασμένη εκ των άνω διαστροφή της γλώσσας, με την καταπίεση, τη δυσπιστία και την υποκρισία, που κάποτε στάθηκαν πιο καταλυτικές κι από την ίδια την ωμή τρομοκρατία. Ο Μπρεχτ μας δείχνει σ' αυτές τις σκηνές, με διαύγεια που φτάνει ως τη φρίκη, πως «πολύ πριν φανούν από πάνω μας τα βομβαρδιστικά», οι γερμανικές πόλεις δεν ήταν κατοικήσιμες.

    Άλλα έργα του Μπρεχτ είναι: H ζωή του Γαλιλαίου (1937), H Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της (1939), Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν (1939), Ο κύριος Πούντιλα κι ο δούλος του ο Μάττι (1940), Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία (1944) και άλλα.

Να και οι προδότες.

Έχουν σκάψει


Μα ο δρόμος δεν θα τους ξεχάσει


Τον λάκκο του αδερφού και του γειτόνου


Ξέρουν πως οι άλλοι τους γνωρίζουν


Τον ύπνο τους δεν τον ορίζουν


Δεν ήρθε ακόμα το πλήρωμα του χρόνου.

Να κι οι δεσμοφύλακες.


Χαφιέδες χωροφύλακες


Υπηρέτες του λαού της Γερμανίας


Καταπιέζουν, μαστιγώνουν,


Βασανίζουν, παλουκώνουν


Όλα σε τιμή ευκαιρίας.

…

 Τρόμος και Αθλιότητα του Γ Ράιχ (απόσπασμα)

   Στο συνέδριο «για την υπεράσπιση της κουλτούρας», που έγινε στο Παρίσι το 1935, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ παρουσίασε ένα σχετικά σύντομο αλλά εξαιρετικά περιεκτικό και εύστοχο κείμενο με τον τίτλο: «Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια»

Σας παρουσιάζω ένα απόσπασμα που έχει πάντα επίκαιρο χαρακτήρα: «Όποιος σήμερα θέλει να πολεμήσει την ψευτιά και την αμάθεια και να γράφει την αλήθεια, έχει να ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες:
1. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράφει την αλήθεια, που παντού την καταπνίγουν.
2. Να έχει την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει, παρ’ όλο που τη σκεπάζουν παντού.
3. Να έχει την τέχνη να την κάνει εύχρηστο όπλο. 4. Να διαθέτει την κρίση σε ποιους θα την πει, ώστε στα χέρια τους η αλήθεια να αποχτήσει δύναμη..
 5. Τέλος, να έχει την πονηριά για να τη διαδώσει, κάτω από τη μύτη αυτών που ελέγχουν τα μέσα πληροφόρησης.

 Μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μπρεχτ το 1948 εγκαταστάθηκε στην Ανατολική Γερμανία και, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του, την ηθοποιό Helene Weigel, ίδρυσαν στο Ανατολικό Βερολίνο το θέατρο Berliner Ensemble.

Η δεύτερη σύζυγος του Μπρεχτ, η ηθοποιός Helene Voigel.

Άλλαξε τον κόσμο: τό´χει ανάγκη…

Xρειάζονται πολλά, τον κόσμο για ν’ αλλάξεις:

Oργή κι επιμονή. Γνώση κι αγανάχτηση.

Γρήγορη απόφαση, στόχαση βαθιά.

Ψυχρή υπομονή, κι ατέλειωτη καρτερία.

Kατανόηση της λεπτομέρειας και κατανόηση του συνόλου.

Mονάχα η πραγματικότητα μπορεί να μας μάθει πώς

την πραγματικότητα ν’ αλλάξουμε.

Aπόσπασμα από το θεατρικό έργο Η απόφαση (1930)

Ο Μπρεχτ και η Voigel έξω από το θέατρο Berliner Ensemble σε εορταστική εκδήλωση για την Πρωτομαγιά του 1954.

Αποσπάσματα από ποιήματα του Μπ. Μπρεχτ

...

Όταν ήρθαν να πάρουν τους τσιγγάνους δεν αντέδρασα.
Δεν ήμουν τσιγγάνος.

Όταν ήρθαν να πάρουν τους κομμουνιστές δεν αντέδρασα.
Δεν ήμουν κομμουνιστής.

Όταν ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους δεν αντέδρασα.
Δεν ήμουν Εβραίος.

Όταν ήρθαν να πάρουν εμένα δεν είχε απομείνει κανείς για να αντιδράσει.

...

Αλλαγή του τροχού

Κάθομαι στην άκρη του δρόμου.

Ο οδηγός αλλάζει τον τροχό.

Δε μου ΄δωσε χαρά ο τόπος πού έμενα.

Δε μου δίνει χαρά ο τόπος πού πάω.

Τότε γιατί κοιτάω την αλλαγή του τροχού

μ΄ αδημονία;

Εγώ που επέζησα

Το ξέρω βέβαια : τυχαία μονάχα

επέζησα απ΄ όλους τους φίλους.

Μα απόψε στ΄ όνειρό μου

άκουσα τους φίλους να λένε για μένα :

Οι δυνατοί επιζούν

Και μίσησα τον εαυτό μου.

...

Σε σκοτεινές εποχές
θα υπάρχουν ακόμα τραγούδια;
Θα υπάρχουν ακόμα τραγούδια 
για τις σκοτεινές εποχές
...

Πάντα λοιπόν
ο νικητής του νικημένου γράφει την ιστορία,
το πρόσωπο του χτυπημένου παραλλάζει,
εκείνος που τον χτύπησε. Απ᾽τον κόσμο
φεύγει ο αδύναμος, και πίσω μένει
το ψέμα.
...

Άκουγε όταν μιλάς

Μη λες πολύ συχνά ότι έχεις δίκιο δάσκαλε!

Άσε να το δουν κι οι μαθητές!

Μην πιέζεις πολύ την αλήθεια,

δεν το αντέχει.

Άκουγε όταν μιλάς!

Αδυναμίες

Καμία δεν είχες

Εγώ είχα μια:

Αγάπησα

Αυτός που αγαπώ

Αυτός που αγαπώ

μου είπε ότι με χρειάζεται.

Γι΄ αυτό, προσέχω τον εαυτό μου

βαδίζω με προφύλαξη

και φοβάμαι κάθε στάλα βροχής

μηδά και με σκοτώσει...

Ποτέ δε σε είχα αγαπήσει τόσο πολύ

Ποτέ δε σε είχα αγαπήσει τόσο πολύ,

όπως εκείνο το δείλι που σε άφησα

με κατάπιε το βαθυγάλαζο δάσος,

ψυχή μου,

που πάνω του, στα δυτικά,

κρέμονταν κιόλας

χλωμά τα άστρα.

Γέλασα αρκετά,

καρδιά μου,

γιατί συγκρούστηκα παίζοντας

με το σκυθρωπό πεπρωμένο

την ίδια ώρα

μέσα στο γαλανό δείλι του δάσους

αργοσβήναν κιόλας πίσω μου τα πρόσωπα.

Εκείνο το μοναδικό σούρουπο

όλα ήταν τόσο γλυκά

όσο δεν ήταν ποτέ ξανά να γίνουν

αλλά αυτό που μου απόμεινε είναι

μόνο πουλιά μεγάλα

που το δείλι

πετούν πεινασμένα στον

                                 σκοτεινιασμένο ουρανό

Τα τραγούδια "Mack the knife" από την Όπερα της Πεντάρας και το "Alabama song", σε στίχους Μπ. Μπρεχτ και μουσική Κουρτ Βάιλ, είναι δημοφιλή μέχρι σήμερα και έχουν γνωρίσει πολλές εκτελέσεις. Ακούστε την τραγουδίστρια Lenya Lotte, γυναίκα του Βάιλ,  να τα τραγουδά.

H αυθεντική εκτέλεση του τραγουδιού στα γερμανικά

Η Ella Fitzerald, η διάσημη τραγουδίστρια των μπλουζ, έχει επίσης τραγουδήσει το "Mack the knife".

To "Mack the knife" έχει ερμηνεύσει και ο L. Armostrong.

H Γερμανίδα τραγουδίστρια Ute Lemper τραγουδά το "Mack the knife".

... Και η Μελίνα Μερκούρη...

Ο  Jim Morrison και το ροκ συγκρότημα Doors ερμηνεύουν ανεπανάληπτα το "Alabama song".

Και ένα ποίημα του Μπρεχτ για το όνομά μου

´Αννα μην κλαις

Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους και πάλι

Άννα, μην κλαις, θα γυρέψουμε βερεσέ απ’ το μπακάλη

Μιλάνε για του έθνους ξανά την τιμή

Άννα, μην κλαις, στο ντουλάπι δεν έχει ψίχα ψωμί.

Μιλάνε για νίκες που το μέλλον θα φέρει

Άννα, μην κλαις, εμένα δε με βάζουν στο χέρι

Ο στρατός ξεκινά, Άννα, μην κλαις, θα γυρίσω ξανά

Θα ακολουθώ άλλες σημαίες, ο στρατός ξεκινά.

Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους…

(1936)

Το έχει μελοποιήσει ο Θάνος Μικρούτσικος.

Βλ. και άλλα κείμενα και ποιήματα του Μπρεχτ 

Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα, μετάφραση Μ. Πλωρίτη, Θεμέλιο, Αθήνα 2000

http://briefcase.pathfinder.gr/file/lamek4/49651/573655

http://logomnimon.wordpress.com/μπέρτολτ-μπρεχτ/

http://www.alfavita.gr/plaisia/brecht.htm

http://www.kirjasto.sci.fi/brecht.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Mack_the_Knife

http://tvxs.gr/news/biblio/pente-dyskolies-gia-na-grapsei-kaneis-tin-alitheia

http://en.wikipedia.org/wiki/Bertolt_Brecht

http://el.wikipedia.org/wiki/Η_όπερα_της_πεντάρας

http://www.threepennyopera.org/  (Για την Όπερα της Πεντάρας)