Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης: ένας πολιτιστικός περίπατος με το Α1 Γυμνασίου του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

   Περιήγηση στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης: διαθεματική δραστηριότητα του Α1 Γυμνασίου

    Μπορεί ένας απλός περίπατος στον περιβάλλοντα χώρο του Σχολείου να υπηρετήσει γνωστικούς και παράλληλα παιδαγωγικούς στόχους; Οι μικροί μαθητές να χαρούν, να διασκεδάσουν, να συν+κινηθούν (συγκινηθούν), να ταξιδέψουν με τη φαντασία τους, να εργασθούν ομαδικά, αλλά και ταυτόχρονα να μάθουν, να γνωρίσουν νέες πληροφορίες που έχουν σχέση με το γνωστικό πεδίο των μαθημάτων που διδάσκονται στην τάξη; Μπορεί μία συνηθισμένη, "παραδοσιακή" και ίσως για τους περισσότερους μαθητές ανιαρή επίσκεψη σ' έναν αρχαιολογικό χώρο να αποτελέσει "καινοτόμα" διδακτική πρακτική;
   Ιδού, λοιπόν, η πρότασή μας... Γιατί, τελικά η "καινοτομία"-αυτό που παρουσιάζεται ως "καινοτομία"- στην εκπαίδευση τις περισσότερες φορές αποδεικνύεται ότι μπορεί-και πρέπει- να είναι απλή υπόθεση και να έχει άμεση σχέση με την καθημερινότητα της σχολικής ζωής, αν έχουμε πάντα ως κύριο στόχο όχι τον εντυπωσιασμό, αλλά το να μη χαθεί η ουσία και το περιεχόμενο της γνώσης τόσο για τους μαθητές μας όσο και για μας τους ίδιους τους διδάσκοντες. Ας τολμήσουμε, λοιπόν, απλές, πάντα όμως στοχοκεντρικές, δράσεις με τους μαθητές μας, φτάνει να τις έχουμε σχεδιάσει και οργανώσει εκ των προτέρων. Είναι πολύ λυπηρό να βλέπουμε σε αρχαιολογικούς ή γενικά πολιτιστικούς χώρους να περιδιαβάζουν χωρίς στόχο διάσπαρτοι μαθητές... χωρίς στην πραγματικότητα να κατανοούν και να αντιλαμβάνονται πού βρίσκονται και γιατί βρίσκονται σ' αυτό το χώρο, χωρίς να αισθάνονται το χώρο και χωρίς να "διαδρούν" με το περιβάλλον...
 
    Στις 28 Μαρτίου 2012 πραγματοποιήσαμε με τις μαθήτριες και τους μαθητές του Α1 Γυμνασίου  πολιτιστικό περίπατο στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης που βρίσκεται στη γειτονιά του Σχολείου μας, του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Με το συνάδελφο φιλόλογο Γιώργο Καλλίνη σχεδιάσαμε την περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς ως διαθεματική δραστηριότητα στο πλαίσιο της διδασκαλίας των μαθημάτων των Αρχαίων Ελληνικών και της Ιστορίας, με σκοπό να οδηγήσουμε τους μαθητές μας στη δημιουργική αξιοποίηση των γνώσεων των δύο μαθημάτων και στην ενσυναίσθηση, ενεργοποιώντας τη συγκλίνουσα αλλά και την αποκλίνουσα σκέψη και ιδιαίτερα κινητοποιώντας τη φαντασία τους.

    Πηγαίνοντας στην Αρχαία Αγορά, παρατηρήσαμε και φωτογραφίσαμε τα νεοκλασικά κτίρια που συναντήσαμε στο δρόμο μας

Συζητήσαμε για τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής τους και αναγνωρίσαμε τα νεοκλασικά τους στοιχεία.

  Εισήλθαμε στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς από τη νοτιοανατολική είσοδο και το πρώτο που είδαμε ήταν το βαλανείο, η αίθουσα των Λουτρών με 25 λουτήρες και το ψηφιδωτό δάπεδο. Χρονολογείται από τα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ., είναι δηλαδή της Ελληνιστικής περιόδου, και θεωρείται από τα αρχαιότερα κατάλοιπα του χώρου. Τα περισσότερα ευρήματα που διασώζονται ανήκουν στα ρωμαϊκά χρόνια.

Το καλά διατηρημένο βαλανείο.

Μόλις εισήλθαμε στο χώρο, μοιράσαμε στους μαθητές μας το πρώτο φυλλάδιο με συνοπτικές πληροφορίες.

Η Αρχαία Αγορά ήταν ένας ορθογώνιος χώρος. Στη κέντρο της βρίσκονται δύο συνεχόμενες πλατείες. Στις τρεις πλευρές του ορθογωνίου υπήρχαν στοές με διπλές κιονοστοιχίες. Σήμερα σώζεται ένας κίονας με κορινθιακό κιονόκρανο όπου και φωτογραφηθήκαμε.

Το κορινθιακό κιονόκρανο για το οποίο είχαμε ήδη μιλήσει στο μάθημα της ιστορίας. Ήταν μια ευκαιρία να το δούμε και από κοντά.

Στο έδαφος διασώζονται οι βάσεις όπου στηρίζονταν οι κίονες των στοών.

Σταματήσαμε για να μελετήσουμε το πρώτο φυλλάδιο με πληροφορίες για το χώρο που είχε ετοιμάσει ο φιλόλογος Γ. Καλλίνης.

To Φυλλάδιο για την Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης

   Η αγορά Θεσσαλονίκης περιελάμβανε έκταση περίπου 20 στρεμμάτων και περικλείεται από τις σημερινές οδούς Ολύμπου και Φιλίππου. Κατείχε το κέντρο της ρωμαϊκής πόλης. Εκεί βρίσκονταν δημόσια κτήρια και διάφοροι χώροι που διαμορφώθηκαν με ενιαία αρχιτεκτονική αντίληψη σε δύο κλιμακωτά επίπεδα. Το συγκρότημα αποτελούσε τον οικονομικό και εμπορικό πυρήνα της πόλης, είχε, ωστόσο, διοικητικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Στα αυτοκρατορικά χρόνια αποκτά μνημειακό χαρακτήρα. Η αγορά των αυτοκρατορικών χρόνων έχει δύο κύριες οικοδομικές φάσεις, στα μέσα του 2ου και στα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για ένα συγκρότημα σε σχήμα "Π", αποτελούμενο από δύο συνεχόμενες πλατείες, με είσοδο από τη βόρεια πλευρά (σημερινή οδό Ολύμπου). Κατελάμβανε έκταση τεσσάρων οικοδομικών νησίδων. Αποτελείται από τρεις κιονοστήριχτες πτέρυγες, με κίονες κορινθιακού ρυθμού στο ισόγειο και ιωνικού στον όροφο, ενώ στο βάθος υπήρχε μια ζώνη με και εξαιτίας της φυσικής κλίσης του εδάφους κατασκευάστηκε διπλή υπόγεια θολοσκεπής στοά (cryptoporticus), η οποία στήριζε την κανονική κορινθιακή στοά. Πιθανόν λειτουργούσε ως δημόσια αποθήκη, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη των καταστημάτων της αγοράς. Τα καταστήματα που υπήρχαν είχαν σχεδιαστεί ήδη από την πρώτη οικοδομική φάση της αγοράς, ωστόσο κατασκευάστηκαν στη δεύτερη φάση της. Ο ελεύθερος χώρος της αγοράς ήταν επιστρωμένος με ορθογώνιες μαρμάρινες πλάκες και ήταν ανοιχτός μόνο από τη βόρεια πλευρά του, από όπου περνούσε ένας από τους βασικότερους δρόμους της πόλης, ''η μέση οδός''. Από τις στοές που πλαισίωναν το χώρο αυτό έχουν αποκαλυφθεί η νότια και η ανατολική στοά, σχεδόν στο σύνολό τους. Η ανατολική στοά που έχει διατηρηθεί καλύτερα διαθέτει ψηφιδωτό δάπεδο, διακοσμημένο με γεωμετρικά σχήματα. Ακόμη βρέθηκαν στη θέση τους βάσεις κιόνων, ένας κίονας και ένα κορινθιακό κιονόκρανο. Πίσω από την ανατολική πτέρυγα διασώζεται το νομισματοκοπείο, το ωδείο και το αρχείο εγγράφων. Το νομισματοκοπείο της πόλης ταυτίστηκε από τις πήλινες μήτρες μια χρήσης που βρέθηκαν σε έναν κλίβανο, με τις οποίες κατασκεύαζαν πέταλα χάλκινων νομισμάτων με τη μέθοδο του ''χυμένου κεριού''. Η νοτιότερη αίθουσα της ανατολικής πλευράς ήταν το αρχείο εγγράφων, καθώς αποτυπώματα των ξύλινων ραφιών διαπιστώθηκαν στον ανατολικό τοίχο του χώρου αυτού. Στο κεντρικό τμήμα της πλευράς αυτής κατασκευάστηκε το ωδείο που σώζεται σήμερα. Η πρόσβαση γινόταν από πέντε μαρμάρινες θύρες, από τις οποίες οι δύο ακραίες προορίζονταν αποκλειστικά για τους καλλιτέχνες. Κλίμακες οδηγούσαν τους θεατές στο διάζωμα του ωδείου. Η ορχήστρα δεν ήταν ημικυκλική, αλλά τμήμα έλλειψης. Από το δάπεδό της έχουν διασωθεί μερικές μαρμάρινες λευκές πλάκες. Το κοίλο εδράζεται σε καμαροσκέπαστες στοές. Από τα εδώλια διατηρούνται σήμερα επτά σειρές. Περίπου στο δεύτερο μισό του 3ου αιώνα μ.Χ. η αγορά της Θεσσαλονίκης αποκρυσταλλώθηκε, διαθέτοντας δημόσιους χώρους στις τρεις στεγασμένες πλευρές της. Τα δάπεδα των στοών ήταν τότε στρωμένα με ισχυρό κονίαμα. Έναν αιώνα αργότερα, στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ., στη δεύτερη οικοδομική φάση της, διακοσμούνται τα δάπεδα με ψηφιδωτά, ενώ παράλληλα επισκευάζονται και τμήματα των κιονοστοιχιών. Στα χρόνια του Ιουλιανού επεκτείνεται το ωδείο και μετατρέπεται σε θέατρο, με τη δημιουργία ενός δεύτερου κοίλου και την επέκταση της σκηνής. Το νέο θέατρο μπορούσε πλέον να δεχτεί 2000-2500 θεατές. 

Το φυλλάδιο περιείχε και τις παρακάτω δραστηριότητες για τους μαθητές.

Δραστηριότητες

1. Αφού η κάθε ομάδα κατανείμει τους ρόλους στα μέλη της (κυρίες που πηγαίνουν για ψώνια με τις δούλες τους, δούλες που πηγαίνουν για ψώνια, σύζυγοι που ψωνίζουν για τις γυναίκες τους, άνδρες που έχουν πάει για δουλειά στην αγορά, δούλοι που τους έχουν στείλει για δουλειά, κτλ), περιηγείται στην αγορά και αποφασίζει για ποια δουλειά κατέβηκε ο καθένας, την προετοιμάζει και την αφηγείται.

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία καταστημάτων τροφίμων (κρέατα, ψάρια, λαχανικά και φρούτα, κρασί, αλλαντικά,ψωμιά, τυριά, λάδι), ενδυμάτων, υποδημάτων,  αγγείων, κουρεία και πλανώδιοι πωλητές που πουλούσαν από ζώα μέχρι στεφάνια λουλουδιών και αγαλματίδια θεών.

2. Στην Αγορά τα νέα κυκλοφορούν γρήγορα. Κάθε ομάδα συνάντησε γνωστούς ή έμαθε ψωνίζοντας ότι ένας φόνος έγινε το προηγούμενο βράδυ στην Αγορά. Τι έμαθε;

3. Eπιστρέφοντας στο σημείο εκκίνησης, στο αρχαίο Ωδείο, κάθε ομάδα αφηγείται τι έκανε και τι έμαθε.

    Αφού, λοιπόν, μελετήσαμε το φυλλάδιο, συνεχίσαμε την περιήγηση στο χώρο.

  Είδαμε τη θολοσκεπή υπόγεια στοά της νότιας πλευράς που χρησίμευε για αποθήκη των καταστημάτων.

Τελικά, καταλήξαμε στο καλά διατηρημένο Ρωμαϊκό Ωδείο όπου καθίσαμε στα εδώλια. 

Στο Ωδείο οι μαθητές συμπλήρωσαν το δεύτερο φυλλάδιο για την ιστορία που εγώ είχα ετοιμάσει. Έτσι, έγινε μία σύνοψη και ανακεφαλαίωση των όσων είδαμε. Συμπλήρωσαν επίσης στοιχεία για την αρχιτεκτονική του αρχαίου θεάτρου. Τα στοιχεία αυτά ήταν νέες γνώσεις...και μ' αυτόν τον τρόπο έγινε στον ίδιο το χώρο του Ωδείου-θεάτρου το μάθημα της ιστορίας που κανονικά θα γινόταν στην τάξη. Στην τάξη θα τους προβάλω μόνο εικόνες από γνωστά αρχαία θέατρα για να εμπεδώσουν τις γνώσεις από την επίσκεψη, αλλά και για να δουν τις διαφορές με την αρχιτεκτονική του Ωδείου.

Το φυλλάδιο της ιστορίας (με κόκκινο οι λέξεις που συμπλήρωσαν οι μαθητές)

Πολιτιστικός Περίπατος στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης

   Η οδηγία! Ας θυμηθούμε αυτά που είδαμε στην περιήγησή μας και ας συνεργαστούμε όλοι μαζί, για να συμπληρώσουμε στο παρακάτω κείμενο τα κενά με τις λέξεις που ταιριάζουν. Ό,τι δε γνωρίζετε, θα σας βοηθήσουμε να το μάθετε.

   Η ........Αγορά....... ήταν στην αρχαία πόλη της Θεσσαλονίκης, όπως και στις άλλες αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές πόλεις, το οικονομικό, διοικητικό, κοινωνικό και πνευματικό κέντρο της πόλης. Κατασκευάστηκε ήδη από την ..ελληνιστική................ περίοδο και αναπτύχθηκε κυρίως στα .....ρωμαϊκά........... χρόνια. Οι Ρωμαίοι ονόμαζαν την Αγορά στα λατινικά με την ονομασία .Forum.............

 

 Η ....Αγορά.........., εκτός από χώρος εμπορικών συναλλαγών, ήταν και ο τόπος που συναθροίζονταν κυρίως οι άνδρες, για να συζητήσουν τις πολιτικές εξελίξεις, να φιλοσοφήσουν και να ψυχαγωγηθούν.

  

   Στη νοτιανατολική άκρη της Αγοράς, από όπου είναι η είσοδος του αρχαιολογικού χώρου, σώζεται μία κυκλική αίθουσα με 25 λουτήρες. Είναι τα αρχαία Λουτρά και ονομάζεται ....βαλανείο............... Το δάπεδο αυτής της αίθουσας είναι ..ψηφιδωτό.............. Τα Λουτρά κατασκευάστηκαν στα τέλη του 2^ου αιώνα π.Χ. και ανήκουν στην ελληνιστική περίοδο. Από αυτή την περίοδο ελάχιστα έχουν διασωθεί στην Αγορά.Τα περισσότερα ευρήματα ανήκουν στη ..ρωμαϊκή.......... εποχή.

   Το συγκρότημα της αρχαίας αγοράς ήταν οργανωμένο γύρω από μία ορθογώνια πλακοστρωμένη πλατεία............. Στις τρεις πλευρές υπήρχαν ...στοές......... με διπλή σειρά από ...κίονες............. (κιονοστοιχίες). Σήμερα σώζεται ένας ...κίονας.......... με .κορινθιακό. κιονόκρανο.

   Στο νότιο τμήμα της πλατείας σώζεται τμήμα μίας διπλής .υπόγειας............ θολοσκεπούς στοάς που στήριζε την κανονική στοά και λειτουργούσε ως ...αποθήκη............... των καταστημάτων της Αγοράς. Σώζονται επίσης .ψηφιδωτά.............. δάπεδα, τμήμα λιθόστρωτου .....δρόμου......... και αποχετευτικοί .....αγωγοί..........

   Πίσω από την ανατολική κιονοστοιχία διασώζεται σε καλή κατάσταση ένα ..Ωδείο............., στεγασμένος χώρος όπου γίνονταν μουσικές και θεατρικές παραστάσεις. Πέντε θύρες οδηγούσαν στο χώρο αυτό.

    Στο Ωδείο μπορούμε να διακρίνουμε τα βασικά μέρη από τα οποία αποτελείται το αρχαίο θέατρο (Η νέα γνώση που στην επόμενη διδακτική ώρα θα μάθαιναν οι μαθητές από το βιβλίο τους).

   Ο χώρος των θεατών ονομάζεται ..κοίλο........... Οι θεατές ανέβαιναν από τις σκάλες που λέγονται ..κλίμακες............. και κάθονταν στα ..εδώλια............. Οι θέσεις των θεατών ανάμεσα σε δύο σκάλες ονομάζονται ...κερκίδες............. Ο χώρος των θεατών χωριζόταν οριζόντια σε δύο διαζώματα.................... Αυτό δεν μπορούμε να το διακρίνουμε στο Ωδείο, γιατί έχει μόνο ένα διάζωμα.

   Ο χώρος όπου τραγουδούσε και χόρευε ο χορός λέγεται ....ορχήστρα............ Στο αρχαίο θέατρο ήταν κυκλικός ή ημικυκλικός. Τέλος, υπήρχε ένας υπερυψωμένος χώρος, η ..σκηνή..........., όπου έπαιζαν οι ηθοποιοί που ονομάζονταν ..υποκριτές................. Στο αρχαίο θέατρο οι ηθοποιοί ήταν μόνο άνδρες. Υποδύονταν και τους γυναικείους ρόλους. Οι υποκριτές κάλυπταν το πρόσωπό τους με προσωπεία, τις ....μάσκες...........

    Στη συνέχεια, οι μαθητές κατέβηκαν στην ορχήστρα και έκαναν διάφορα δρώμενα.

Απαγγελία του Πασχάλη.

Δραματοποίηση για την ήττα των Αθηναίων στη Σικελική εκστρατεία.

Δραματοποίηση για την ήττα των Αθηναίων στη Σικελική εκστρατεία.

 ...Στη συνέχεια τους αφήσαμε ελεύθερους στο χώρο για να δουλέψουν ομαδικά και να ετοιμάσουν τις δραστηριότητες του πρώτου φυλλαδίου...Δηλαδή, να μεταφερθούν με τη φαντασία τους στο παρελθόν και να ζήσουν μία μέρα στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης, επιλέγοντας να υποδυθούν κάποιους ρόλους. 

...Στο τέλος, επιστρέψαμε όλοι στο Ωδείο και οι μαθητές παρουσίασαν τις ιστορίες τους δραματοποιημένες. 

Εικόνες από τις δραματοποιήσεις των μαθητών του Α1 Γυμνασίου

...Όμως, αυτή η δραστηριότητα δεν τελειώνει με την επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά...Θα έχει και συνέχεια...Μία ακόμα δράση που σχεδιάζουμε να πραγματοποιήσουμε αμέσως μετά τις Διακοπές του Πάσχα.

Βλ. http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1424

http://www.it.uom.gr/project/monuments/forum.htm
http://www.anoiktomouseio.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=129&Itemid=34
http://www.tmth.edu.gr/aet/thematic_areas/p196.html